تبیان، دستیار زندگی
در نوشتار قبلی خواندید که سنگ ها از نظر شکل و اندازه و جنس و کاربرد با هم تفاوت دارند، خوب است بدانید سنگ ها از نظر نحوه تشکیل نیز با هم متفاوت هستند. سه گروه اصلی سنگ ها عبارتند از سنگ های رسوبی، سنگ های آذرین و سنگ های دگرگون شده....
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : نسیم گوهری
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

انواع سنگ ها را بشناسیم

چکیده

در نوشتار قبلی خواندید که سنگ ها از نظر شکل و اندازه و جنس و کاربرد با هم تفاوت دارند، خوب است بدانید سنگ ها از نظر نحوه تشکیل نیز با هم متفاوت هستند. سه گروه اصلی سنگ ها عبارتند از سنگ های رسوبی، سنگ های آذرین و سنگ های دگرگون شده.

اهداف

دانش آموزان با چگونگی تشکیل سنگ های رسوبی و خصوصیات آن ها آشنا شوند.
دانش آموزان با چگونگی تشکیل سنگ های آذرین و خصوصیات آن ها آشنا شوند.
دانش آموزان با چگونگی تشکیل سنگ های دگرگون شده و خصوصیات آن ها آشنا شوند.

شرح درس

تکه هایی از رسوب داخل کتری یا سماور منزل خود را با کارد جدا کنید. چه شکلی دارد؟ سخت است یا نرم؟ این مواد از کجا آمده اند؟ آیا هنگامی که داخل کتری یا سماور آب می ریزیم این مواد وجود دارند؟


می دانید که رودهایی که از مسیر خشکی به دریا می رسند همراه خود خاک و سنگ دارند. در بعضی از این خاک و سنگ ها نمک وجود دارد که این نمک در آب دریا حل می شود، و با گذر زمان کم کم سخت می شوند. حال می توانید حدس بزنید که رسوبات داخل کتری که مرور زمان سفت می شوند چگونه ایجاد می شوند؟


بنابراین باید گفت که از سخت شدن موادی که از خشکی به دریا می رسند و نمک به همراه دارند  و در دریا ته نشین می شوند سنگ های رسوبی تشکیل می شوند. سنگ های رسوبی معمولاً به شکل لایه لایه هستند و در بعضی از آن ها رنگ و جنس هر لایه با لایه دیگر متفاوت است. سنگ آهک، سنگ نمک و ماسه سنگ از انواع سنگ های رسوبی هستند.  در کشور ما سنگ های رسوبی در کوه های البرز و زاگرس بیشتر دیده می شوند. شکل زیر نمونه ای از سنگ های رسوبی را نشان می دهد. آیا در سفرهای خود مشابه تصویر زیر را دیده اید؟

انواع سنگ ها را بشناسیم

حتماً در تلویزیون یا کتاب ها آتش فشان دیده و درباره آن شنیده اید. آیا تا به حال فکر کرده اید که چه موادی از دهانه آتش فشان بیرون می آید؟ در ویدئوی زیر می توانید لحظه شروع فعالیت یک آتش فشان را ببینید و سپس به سوالات زیر پاسخ دهید.

  • انواع سنگ ها را بشناسیمانواع سنگ ها را بشناسیم
  • -  موادی که از دهانه آتش فشان بیرون می آیند از کجا آمده اند؟
    - این مواد چه حالتی دارند؟ (جامد، مایع یا گاز) ؟
    - آیا این مواد در بیرون زمین هم داغ هستند؟
    - آیا موادی که از آتش فشان بیرون می آید در بیرون زمین هم به صورت مایع باقی می ماند؟ 

    موادی که از آتش فشان بیرون می آیند در واقع سنگ های جامدی بوده اند که گرما و حرارات بالای زمین آن ها را ذوب کرده است، ولی زمانی که در دمای بسیار بسیار بالای زمین ذوب می شوند، به  حالت مایع از زمین خارج می شوند، این مایع که در واقع همان سنگ های جامد درون زمین است، پس از سرد شدن دوباره سفت و جامد می شوند و سنگ های جدیدی را به وجود می آورند، سنگ هایی که بدین گونه تشیل می شوند سنگ های آذرین نام دارند. سنگ های آذرین در گروه خود نیز دارای چند دسته هستند، مثلاً این سنگ ها به سنگ های آذرین خروجی و نفوذی تقسیم می شوند:

    - اگر سنگ آذرین در سطح زمین منجمد شود از نوع خروجی است، 
    - اگر در پوسته زمین منجمد شود از نوع نفوذی است.

    این سنگ ها از بلورهای ریز و درشت ساخته شده اند و در کشور ما در کوه های الوند و دماند وجود دارند. شکل زیر نمونه ای از سنگ آذرین را نشان می دهد.

    انواع سنگ ها را بشناسیم

    برای شناخت گروه دیگری از سنگ ها می توانید تکه ای آجر و تکه ای کلوخ را از باغچه یا خیابان بردارید و شباهت ها و تفاوت های آن ها را بیان کنید. می دانید که کلوخ و آجر هر دو از خاک ساخته شده اند، ولی چرا کلوخ به آسانی خرد می شود اما آجر نمی شود؟


    در واقع آجر پخته شده است و در اثر حرارت دیدن محکم و مقاوم شده است، گرما و فشار زیاد می تواند سنگ ها را مقاوم و سخت کند. سنگ هایی که گرما و فشار زیادی را تحمل می کنند شکل و حالت قبلی خود را از دست می دهند، به همین دلیل به این گونه سنگ ها، سنگ های دگرگون شده گفته می شود. در واقع کلمه دگرگون شده و نام گذاری این گروه از سنگ ها به این نام، اشاره به تغییر شکل اولیه سنگ ها دارد. معمولاً سنگ های دگرگون شده موجود در طبیعت در اعماق زمین فشار و گرمای زیادی را تحمل می کنند. گروهی از این سنگ ها را می توان با حرارت بالا به اشکال مختلف تبدیل کرد و از آن ها استفاده های مختلفی کرد. به عنوان نمونه می توان به سنگ مرمر اشاره کرد که در ساختمان سازی کاربرد دارد. شکل زیر نمونه ای از سنگ دگرگون شده را نشان می دهد.

    انواع سنگ ها را بشناسیم

    در نوشتار بعدی به شرح کانی ها و کاربرد های گوناگون آن ها خواهیم پرداخت. 

    مرکز یادگیری سایت تبیان، تهیه: نسیم گوهری

    تنظیم: مرجان سلیمانیان