روابط آبی گیاهی(2)

اهداف:

• آشنایی با تعرق در گیاهان
• آشنایی با نحوه ی اندازه گیری تعرق
• آشنایی با اهمیت وجود تعرق

تعرق را می توان به صورت فرایندی دو مرحله ای در نظر گرفت:

• 1) تبخیر آب از دیواره های سلولی مرطوب به داخل فضاهای خالی زیر روزنه ای
• 2) انتشار بخار آب از فضای زیر روزنه ای به داخل اتمسفر.

عموماً فرض براین است که تبخیر عمدتاً در سطح آن دسته از سلول های مزوفیلی اتفاق می افتد که نزدیک فضاهای خالی روزنه ای هستند. با وجود این، برخی اعتقاد دارند که بیشتر تبخیر آب از سطح داخلی سلول های اپیدرمی که در مجاورت روزنه ها قرار دارند صورت می گیرد. این نظریه به نظریه تبخیر پیرامون روزنه ای موسوم است.

وقتی آب از سطح سلول تبخیر می شود، از راه فضاهای زیر روزنه ای انتشار می یابد و از طریق منافذ روزنه ای خارج می شود. انتشار بخار آب از راه منافذ روزنه به تعرق روزنه ای معروف است که 90 تا 95 درصد از هدر روی آب از برگ از این طریق اتفاق می افتد. 5 تا 10 درصد باقی مانده از راه تعرق کوتیکولی منتشر می شود. هرچند که کوتیکول از موم ها وسایر مواد آب گریز تشکیل شده و نسبت به آب نفوذناپذیر است، ولی مقادیر کمی بخار آب می تواند از آن عبور کند.

سهم تعرق کوتیکولی در اتلاف آب برگ بهمیزان قابل توجهی بین گونه ها متفاوت است. این میزان تا حدود زیادی به ضخامت کوتیکول بستگی دارد. کوتیکول های ضخیم تر ویژگی گیاهانی است که در زیستگاه های خشک یا دارای آفتاب شدید رشد می کنند، در حالی که کوتیکول نازکتر برگ در زیستگاه های مرطوب یا در سایه مشاهده می شود. تعرق کوتیکولی به خصوص برای برگ هایی با کوتیکول نازک، زمانی ممکن است پراهمیت تر شود که در اثر خشکی و بسته شدن روزنه، تعرق روزنه ای متوقف شده باشد.

اندازه گیری تعرق

دو روش اصلی برای اندازه گیری تعرق وجود دارد:

1- کاهش وزن

2- تبادل گازی

1- روش کاهش وزن:

در این روش با جلوگیری از تبخیر آب از سطح گلدان حاوی گیاه کاشته شده که به خوبی آبیاری گردیده است انجام می شود. گیاه گلدانی در فواصل زمانی وزن می شود و هر گونه کاهش وزن اندام هوایی در اثر تعرق تعیین می گردد. روش کاهش وزن، که به روش لایسیمتر نیز معروف است از احداث جعبه های بزرگی که با خاک پر شده و روی دستگاه های توزین در عمق زمین قرار داده شده اند، اجرا می گردد و برای اندازه گیری مزرعه ای بکار می رود. در چنین مواردی باید آب ورودی(بارندگی، آبیاری) و تبخیر از راه خاک ثبت شود. این روش به عنوان قابل اطمینان ترین و دقیق ترین روش برای مطالعات مزرعه ای مورد استفاده قرار می گیرد. اما احداث لایسیمترها گران تمام می شود و آن ها معمولاً قابل حمل نیز نیستند.

روابط آبی گیاهی

توضیح فیلم:

با کمک از یک مانومتر که در آن جیوه قرار دارد و پس از اتصال به قسمت بریده شده گیاه می توان میزان فشار ریشه ای را محاسبه نمود.

2- روش تبادل گازی:

اغلب در مورد آزمایش های فتوسنتزی مورد استفاده قرار می گیرد. در این حالت یک برگ یا شاخه

در یک اتاقک شفاف که در آن هوا جریان دارد قرار داده می شود. تعرق براساس اختلاف محتوای آب هوای وارد شده به اتاقک و هوای در حال خروج از آن تخمین زده می شود. با این دستگاه درجه حرارت، محتوای دی اکسیدکربن و متغیرهای دیگری نیز اندازه گیری می شوند. از این رو همراه با تعرق،هدایت روزنه ای و شدت فتوسنتز نیز تعیین می شود.

همچنین در این روش از طریق پوشاندن کل درختان یا گیاهان بزرگ در داخل یک پوشش پلاستیکی مسدود برای مطالعات مزرعه ای قابل استفاده خواهد بود. روش تبادل گازی، چه با مقیاس کوچک در آزمایشگاه و چه در اندازه گیری های مزرعه ای با مقیاس وسیع، به مطالعات کوتاه مدت محدود می شوند. در هر صورت اندازه گیری تعرق در مقیاس وسیع در اکوسیسستم های طبیعی مشکل است و عمدتاً به صورت غیرمستقیم انجام می گیرد. در این مورد، سطح توازن آبی را اندازه گیری می کنند و به این منظور ورودی ها(بارندگی ها) و خروجی ها نظیر خاک، زه آب و... را در نظر می گیرند. اختلاف بین ورودی ها و خروجی های اندازه گیری شده به عنوان مقدار تعرق در نظر گرفته می شود.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاضل صحرانشین سامانی
تنظیم: مریم فروزان کیا