مراتب انوار در فلسفه اشراق

اهداف:

آشنایی دانش آموزان بامشرق ها و مغرب ها در حکمت اشراق

چکیده:

چگونگی چینش موجودات عالم بر حسب نظام نوری و بررسی هر کدام در دستگاه اشراقی نوری، یکی از بحث های مهم در فلسفه اشراق است که با پرداختن به این بخش، بحث نظام نوری، تصویری بسیار روشن خواهد یافت.

چینش انوار و جواهر ظلمانی در فلسفه اشراقی جایگاه ویژه ای دارد و سهروردی بخش فراوانی از فلسفه خود را به این بحث و تبیین آن اختصاص داده است.

مراتب انوار در فلسفه اشراق

طبق قاعده امکان اشرف که در فلسفه اشراق جایگاه خاصّى دارد سهروردی مطالب مهمّى را به وسیله آن اثبات مى‏كند از جمله:

1- صدور بدون واسطه عقل اوّل (نور اقرب) از ذات حق و تقدّم وجودى او بر سایر موجودات ممكن.

2- صدور سلسله‏ هاى طولیّه و عرضیّه عقول (انوار قاهره) به ترتیب الأشرف فالأشرف از همدیگر.

3- وجود ارباب انواع، و مراتب مختلف آنها.

4-وجود «عالم مثال» و مراتب مختلف واقع در آن عالم.

5- وجود قدسیّات و سماویّات (نفوس و افلاك) و ترتیبات و تناسبات عجیب در میان آن ها.

6- و در نهایت، وجود نظامى احسن بر مبناى سلسله مراتب علّىّ و معلولى و ترتیب و توالى«الأشرف فالاشرف» به صورتى كه بدیع ‏تر و زیباتر و نیكوتر از آن ممكن نیست.

نگاهی اجمالی به ترتیب عالم بر حسب نظام نوری

شیخ اشراق با ارائه مكتبی بدیع كه بر سه عنصر یعنی روش اشراقی، علم النفس اشراقی و متافیزیك نوری پایه‌گذاری شده تحولی عمیق را در حوزه فلسفی به وجود می‌آورد و ترتیب عالم بر حسب نظام نوری را بدین نحو بیان می کند که ما به صورت مختصر آن را بیان می کنیم.

1- نورالانوار و صدور نور اقرب

نور الانوار، سرسلسله نظام نوری است و در واقع نظام نوری از خداوند سبحان آغاز می گردد زیرا او نور محض است که از شائبه هرگونه ظلمت پیراسته است. او به حقیقت نور صرف، نامتناهی و حقیقتی یکتاست از نورالانوار بنا بر قاعده (الواحد لایصدر عنه الا الواحد) معلولی واحد که همان نخستین معلول است، صادر می شود این معلول از سنخ نور است و نزدیکترین نور به علت العلل، و قوی ترین نور پس از نورالانوار است که به آن نور اقرب می گویند. در نور اقرب که نزدیکترین نور به نورالانوار است دو جهت (حقانی و خلقی) پدید می آید که نورالانوار از چنین تعدد و کثرتی عاری است.

جهت حقانی در نور اقرب جهتی بسیار قوی و شدید است ولی جهت فقری او که همان ضعف و نقص آنست باعث نوعی تاریک نمایی در نور اقرب می شود و در مقایسه با نورالانوار خود را تاریک می یابد. همین دو جهت متعدد و متفاوت از هم مصحح پیدایش کثرات می گردد و راه را برای صدور کثرت از نور عقرب هموار می کند.

2- عقول طولی و عرضی

پس از نور اقرب، عقول طولیه قرار می گیرد. شیخ اشراق تعداد عقول طولیه را برخلاف مشاء در ده عقل منحصر نمیداند بلکه به عقول طولی بیشماری قائل است از عقول طولی سه چیز به وجود می آید:

1- عقول طولی سافل

2- مثل افلاطونی و انوار قاهره عرضی

3- فلک هشتم و برزخ

3- عالم مثال

سهروردی پس از اشاره به نورالانوار، نور اقرب، عقوئل طولیه و غیره به عالم مثال و ماهیت آن می پردازد.

مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا