برهان بر محال بودن تسلسل

اهداف:

• آشنایی دانش آموزان با براهین اقامه شده بر محال بودن تسلسل

چکیده:

همانگونه که در مبحث پیشین بیان شد تسلسل در ناحیه علت باطل است و نیاز به برهان ندارد هر چند فلاسفه ایی چون – ابن سینا، فارابی، ملاصدرا – برای آن اقامه برهان نموده اند چرا که قریب به بداهت است و وجود موجودات در خارج خود گواه بر این مطلب است که این موجودات علتی دارند که خود این علت نیازمند هیچ علتی نیست و معلول هیچ علتی نمی باشد و او همان واجب الوجود (الله) است.

برهان بر محال بودن تسلسل

1-  برهان فارابی:

بعضی از براهینی که بر محال بودن تسلسل بیان شده است مخصوص سلسله علت هاست مانند برهانی که فارابی اقامه داشته است و به برهان اسد اخضر معروف شده است و تقریر آن این چنین است:

اگر سلسله ایی از موجودات را فرض کنیم که هریک از حلقه های آن وابسته و متوقف بر دیگری باشد به گونه ایی که تا حلقه قبلی موجود نشود، حلقه وابسته به آن نیز تحقق پذیر نباشد لازمه اش این است که کل این سلسله وابسته به موجود دیگری باشد.  زیرا فرض این است که تمام حلقات آن دارای این ویژگی می باشد و ناچار باید موجودی را در رأس این سلسله فرض کرد که خودش وابسته به چیز دیگری نباشد و تا آن موجود، تحقق نداشته باشد، حلقات سلسله به ترتیب، وجود نخواهد یافت. پس چنین سلسله ایی نمی تواند از جهت آغاز، نامتناهی باشد و به عبارت دیگر تسلسل در علل، محال است.

2-  برهان ابن سینا(برهان وجوب و امکان)

یکی از براهینی که برای اثبات وجود خداوند تقریر یافته است برهان وجوب و امکان است، این برهان به طور گسترده ایی در میان فیلسوفان اسلامی و غربی مورد پذیرش واقع شده و از آن تقریرهای متعددی ارائه گردیده است.

این برهان نام های متعددی دارد که به نام های برهان امکان، برهان امکان ماهوی، برهان سینوی و حتی برهان جهانشناختی نیز شناخته می شود. ابو علی سینا نخستین واضع این برهان می باشد.

این برهان بر مقدمات چندی مبتنی است:

در خارج، ماهیات تحقق دارند این امر بدیهی و بی نیاز از اثبات است.

هر ماهیتی ممکن است، زیرا وجوب و عدم هر دو از حیطه ماهیت بیرون است و از این رو هر ماهیتی می تواند متصف به وجود یا عدم شود در صورتی که هیچ کدام از این دو ضرورت ندارند و این همان معنای امکان است.

هر ممکنی در وجود خود نیازمند علت است و این مفاد قانون علیت است و مستند آن استحاله ترجح بدون مرجح است، زیرا در ممکن نسبت شیء به وجود و عدم یکسان است و عقلا محال است بدون دخالت عامل خارجی وجود برای آن رجحان یابد و خود به خود موجود شود.

4-  مقدمه چهارم:

شیء تا وجودش ضروری و واجب نشود موجود نمی شود بر این اساس، ماهیات موجود در خارج همگی وجودشان واجب و ضروری است، یعنی همه آن ها واجب الوجود می باشند.

5-  مقدمه پنجم:

با توجه به مقدمه دوم، سوم و چهارم وجوب ماهیت خارجی، وجوب بالغیر است، نه به ذات. زیرا وجوب بالذات با نیاز به علت منافات دارد.

6-  مقدمه ششم:

دور و تسلسل در زنجیره علل باطل است، یعنی امکان ندارد شیء با یک یا چند واسطه در ردیف علل خودش واقع شود(دور) و نیز امکان ندارد هر شیء ایی علتی داشته باشد و آن علت نیز به نوبه خود معلول علت دیگری باشد و این سلسله تا بی نهایت ادامه می یابد(تسلسل) .

در سوره فاطر می خوانیم (یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هوالغنی الحمید) –فاطر آیه 15 - بدیهی است که فقر در این آیه معنای بسیار گسترده ایی دارد و شامل نیازهای ممکنات به خداوند می شود که مهم ترین آن ها (وابستگی وجودی) آن هاست. )

مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا