انواع نظم 2

اهداف یادگیری:

• آشنایی با انواع نظم از جمله مثنوی و رباعی و دوبیتی
• آشنایی با نمونه هایی از انواع نظم

شرح درس:

در این طرح دانش آموزان با انواع نظم از جمله مثنوی، رباعی ، دوبیتی و نمونه های هر یک از آنها آشنا می شوند.

در طرح انواع نظم 1 با نظم و برخی از انواع آن آشنا شدیم اکنون به ادامه ی مبحث می پردازیم .

مثنوی

مثنوی به اشعاری گفته می شود که بر یک وزن بوده و هر بیت دارای قافیه ی جداگانه باشد، یعنی دو مصراع هر بیت هم قافیه است.

چون هر بیت آن مستلزم دو قافیه است یا اینکه هر دو مصراع ابیات دارای قافیه است، لذا به ان مثنوی گفته اند.

نمونه:

هنوزم ز خردی به خاطر در است                           که در لانه ی ماکیان برده دست

به منقارم آنسان بسختی گزید                                 که اشکم چو خون از رگ آن دم جهید

پدر خنده بر گریه ام زد که هان!                                      وطن داری آموز از ماکیان

( دهخدا )

رباعی ( چهارگانه )

رباعی شعری است در دو بیت با مطلع هم قافیه بر وزن « لا حول و لا قوة الا بالله » که رعایت قافیه در دو مصراع بیت اول و مصراع چهارم الزامی و در مصراع سوم اختیاری است.

نمونه:

در دیده به جای خواب آب است مرا               زیرا که به دیدنت شتاب است مرا

گویند بخواب تا به خوابش بینی                    ای بی خبران چه جای خواب است مرا

( شیخ ابوسعید)

گر مرد رهی میان خون باید رفت                  از پای فتاده سرنگون باید رفت

تو پای به راه در نه و هیچ مپرس                 خود راه بگویدت که چون باید رفت

( عطار)

دوبیتی

شعری است در دو بیت که با رباعی در قافیه بندی یکی است اما در وزن با آن فرق دارد؛ به عبارت دیگر شعری است با مطلع هم قافیه که از نظر وزن محدودیت رباعی را ندارد.

معروفترین دوبیتی های فارسی از باباطاهرعریان به لهجه ی لری است و تمام اشعاری را که به لهجه های محلی سروده شده باشد « پهلویات » می نامیده اند.

دوبیتی هایی که به نام باباطاهر در فارسی مشهور شده اند به لهجه ی اصلی لری نیست بلکه آنها را به صورت فارسی درآورده یا به فارسی نزدیک کرده اند:

دل عاشق به پیغامی بسازه                                    خمارآلوده با جامی بسازه

مرا کیفیت چشم تو کافی است                                ریاضت کش به بادامی بسازه

ز دست دیده و دل هر دو فریاد                               که هرچه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز فولاد                                زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

تو که نوشم نه ای نیشم چرایی؟!                                      تو که یارم نه ای پیشم چرایی؟!

تو که مرهم نه ای زخم دلم را                                نمک پاش دل ریشم چرایی؟!

تست:

کدام گزینه نادرست است؟

الف) رباعی شعری است در دو بیت با مطلع هم قافیه.

ب) معروفترین دوبیتی های فارسی از باباطاهرعریان به لهجه ی لری است.

ج) مثنوی به اشعاری گفته می شود که بر یک وزن بوده و هر بیت دارای قافیه ی جداگانه باشد.

د) دوبیتی هایی که به نام باباطاهر در فارسی مشهور شده اند به لهجه ی اصلی لری است.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده