نشانه های جمع عربی2

اهداف یادگیری:

• آشنایی با نشانه های جمع عربی و تطبیق آن با قواعد فارسی
• آشنایی با نکات و مثال های مربوط به نشانه های جمع عربی

شرح درس:

در این طرح دانش آموزان با نشانه های جمع عربی و کاربرد آنها در زبان فارسی آشنا می شوند.

در طرح نشانه های جمع عربی 1 با بعضی از این نشانه ها آشنا شدیم اکنون قصد داریم دیگر نشانه ها را مورد بررسی قرار دهیم:

1-    جات

برخی از کلمات فارسی مختوم به « های غیر ملفوظ » وارد زبان عربی شده و پس از معرب شدن با نشانه ی « آت » جمع بسته شده است.

در جمع این کلمات، جات جانشین « های غیر ملفوظ » شده است زیرا در تعریب، های آخر به « ج » مبدل می شود.

از آن پس ایرانیان کلمات عربی مختوم به « های غیر ملفوظ » را نیز با مقایسه با این کلمات، در فارسی با « جات » جمع بسته اند ؛ مانند: رسالجات، عریضجات، تعلیقجات.

اما بعدها از این دایره نیز پا را فراتر گذاشته و « جات » را به بسیاری از کلمات خارج از این قاعده افزودند؛ مانند: دواجات، بلورجات، شیرینی جات.

اما مختصر دقتی در کلمات شیرینی جات، میوه جات، اداره جات و کارخانه جات معلوم می داردکه عامه ی مردم در تداول، از افزایش این نشانه به آخر کلمات، مفهومی به جز مفهوم جمع را در نظر داشته اند. به عبارت دیگر مفهوم اداره جات چیزی غیر از ادارات یا اداره ها است و میوه جات معنایی گسترده تر از میوه ها دارد.

همچنانکه شیرینی جات و کارخانه جات مفهومی گسترده تر از شیرینی ها و کارخانه ها دارد.

این مفاهیم گسترده تر را بدین شکل می توان تفسیر کرد:

-         شیرینی جات: هر آنچه به طور عموم بتواند شیرینی خوانده شود؛ مانند: نان های شیرینی ( با انواع مختلف )، آب نبات ( با انواع مختلف )، انواع شکلات و ...

-         میوه جات : هر آنچه به طور عموم میوه خوانده می شود؛ مانند: هلو، زردآلو، انگور، توت، توت فرنگی، خربزه، خیار و ...

-        اداره جات: هر آنچه به طور کلی اداره خوانده شود: شعبات و دوایر مختلف یک وزارتخانه، مجموعه ی وزراتخانه ها( که هر یک از آنها از ادارات مختلفی تشکیل شده است )، دفاتر رسمی دولتی و ملی و... ( همچنانکه اغلب در زبان عامه مردم به کارمند دفتری و شاغل هر گونه کاری که برای انجام آن به اصطلاح پشت میز می نشینند، اداره جاتی اطلاق می شود ).

بدین ترتیب و به دلیل مفاهیم خاصی که از این نوع کلمات استنباط می شود، باید قبول کرد که « جات » در شمار پسوندهاست؛ و پسوندی است که کلیت را افاده می کند و آن را با « آت » نشانه ی جمع عربی نباید اشتباه کرد.

اما چنانکه پیش از این گفته شد از نشانه ی « آت » نیز گاه در همین معنا استفاده می شود؛ چون مطبوعات، شمیرانات، جمادات، نباتات و مقامات که از آن مفهوم جمع بر نمی آید.

2-    اون

علامت جمع « اون » که در عربی موارد استعمال متعدد دارد، در فارسی تنها در جمع کلمات منسوب به کار می رود، مانند: روحانیون، طبیعیون، عامیون و ...

به جای این نشانه به ساده ترین شکلی می توان از نشانه ی جمع فارسی آن سود جست که هم زیباتر از نشانه ی « اون » است و هم ساده تر از آن. چنانکه می توان به جای حواریون ، مادیون و منطقیون از حواریان، مادیان و منطقیان استفاده کرد.

3-    این

کاربرد این نشانه نیز که در زبان عربی دارای قواعدی است، در زبان فارسی در موارد متعدد به کار می رود.

• در جمع کلمات منسوب؛ مانند: منطقی ---> منطقیین، مسیحی ---> مسیحیین.

مخالف ---> مخالفین لایحه در جلسه حاضر نشدند...

غایب ---> صورت غایبین جلسه ی قبل قرائت شد...

سایر ---> سایرین به افتخار او کف زدند...

• در جمع اسم مفعول؛ مانند:

مجروح ---> مجروحین را از میدان خارج کردند ...

معلول ---> معلولین را از خدمت معاف خواهند کرد ...

• در جمع صیغه ی مبالغه؛ مانند:

معلم ---> معلمین باغبانان روح ملت به شمار می آیند ...

مورخ ---> مورخین در این نکته اختلاف گویی ها کردند ...

مترجم ---> مترجمین کتاب، مقدمه ای در شرح حال نویسنده نگاشته اند.

بهتر است استفاده از این نشانه نیز متروک بماند و نشانه ی فارسی آن جانشینش شود. کاملا مشخص است که مترجمان، ناصحان، ناشران زیباتر و فصیح تر از مترجمین، ناصحین و ناشرین است.

جمع کلمات مرکب

کلمه ی مرکب نیز در جمع چون کلمه ی ساده تلقی می شود و نشانه ی جمع را به آخر آن می افزایند، حتی اگر این کلمه ترکیبی از اجزای زیر باشد:

• دو اسم: چوبدست ---> چوبدست ها / کتابخانه ---> کتابخانه ها
• اسم و صفت : بالابلند --->  بالابلندان / خوبرو ---> خوبروها، خوبرویان.
• اسم و پسوند : باغبان  ---> باغبان ها، باغبانان / نمکدان ---> نمکدان ها.
• اسم و فعل : رازپوش --->  رازپوش ها، رازپوشان / گوشتخوار ---> گوشتخواران، گوشتخوارها.
• دو مصدر: ریخت و پاش ---> ریخت و پاش ها / گرفت و گیر ---> گرفت و گیرها.

تست:

کدام گزینه نادرست است؟

الف) علامت « اون » در فارسی تنها در جمع کلمات منسوب به کار می رود.

ب) علامت « این » در زبان فارسی در جمع اسم مفعول به کار می رود.

ج) کارخانه جات  در مفهوم کارخانه ها به کار می رود.

د) اداره جات یعنی هر آنچه به طور کلی اداره خوانده شود.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه : فاطمه شیرزاده