انواع جمله 2

اهداف یادگیری:

• آشنایی با انواع جمله مانند جمله ی تعلیلی و تفسیری
• آشنایی با جملات موول

شرح درس:

در این طرح دانش آموزان با انواع جملات موول و جملات تعلیلی و تفسیری آشنا می شوند. به جز آنچه در طرح انواع جمله 1، مطرح شد جمله را به قسمت های دیگری نیز تقسیم می کنند:

جمله ی تعلیلی: اگر علت جمله ی دیگری به وسیله ی جمله ای ذکر شود، آن را جمله ی تعلیلی می نامند ( این جمله همان جمله ی پیرو است که برای جمله ی پایه قید علت است )؛ مانند: من از این جا می روم چون او وارد شد.

جمله ی تفسیری: اگر یک جمله کلمه ای را تفسیر کند و توضیح دهد آن را جمله ی تفسیری می نامند؛ مانند: مشکل من کمی حافظه است.

جملات موول: جملاتی را که می توانیم به مفرد تاویل کنیم، موول می نامیم و آن ها بر شش قسم هستند:

1-    جمله ی موول به مصدر اصلی: مانند : چه کسی می تواند بگوید که او می آید؛ یعنی چه کسی می تواند – آمدن او را – بگوید.

2-    جمله ی موول به مصدر بدلی: مانند: من می توانم این را تضمین کنم که او خوبست؛ یعنی من می توانم – خوبی او را – تضمین کنم ( بدل از این ).

3-    جمله ی موول به صفت اصلی: مانند: پزشکی که باشد به تن دردمند؛ یعنی پزشک – به تن دردمند شونده.

4-    جمله ی موول به صفت بدلی: مانند: آن که دایم هوس سوختن ما میکرد ؛ یعنی دایم هوس کننده ی سوختن ما بود( بدل از آن ).

5-    جمله ی موول قیدی: مانند:

که مرد ارچه بر ساحل است ای رفیق        نیاساید و دوستانش غریق

( یعنی دوستانش غریق بوده که قید است برای نیاساید )

6-    جمله ی مقول قول : و آن عبارت است از نقل عین گفتار گوینده  وغالبا با حرف « که » آغاز می شود؛ مانند: او گفت که: « من فردا به خانه ی شما می آیم ».

گاهی جمله ی موول بدل از جمله ی موول دیگری می آید ؛ مانند:

نبینی که سختی به غایت رسید                مشقت به حد نهایت رسید

جمله ی « مشقت به حد نهایت رسید » بدل است از جمله ی « سختی به غایت رسید » و این جمله نیز جمله ی موول به مصدر اصلی است و به « به غایت رسیدن سختی » تاویل می شود.

علامت مشخصه ی جمله

اگر بخواهیم جمله های یک نوشته را تعیین کنیم کافی است افعال آن نوشته را بشماریم. در این صورت می توانیم تعداد جمله های آن نوشته را معین کنیم.

اما گاهی افعال به قرینه از جمله ها حذف می شوند و این حذف یا به خاطر عطف است؛ مانند: معلم به کلاس وارد و مشغول درس دادن و پرسش شد.

که این عبارت شامل سه جمله است : معلم به کلاس وارد شد و مشغول درس دادن شد و مشغول پرسش شد.

و یا این که این حذف به قرینه ی ذهنی است و گاه بدون قرینه حذف می شود ولی ذهن انسان می تواند آن را دریابد.

باید دانست که افعال ربطی ( رابطه ) را نیز باید در شمارش جمله ها جزو افعال خاص یا تام به حساب آورد یعنی هر یک از آنها را نماینده ی یک جمله دانست و این افعال ربطی نیز گاهی از جمله ها حذف می شوند ؛ مانند:

منت خدای را عزوجل که طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت.

( یعنی منت برای خدای عزوجل است که طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت است )، اما در این حال معمولا مسند جمله باقی می ماند.

تست:

کدام گزینه نادرست است؟

الف) اگر علت جمله ی دیگری به وسیله ی جمله ای ذکر شود، آن را جمله ی تعلیلی می نامند.

ب) نقل عین گفتار گوینده را جمله ی مقول قول می گویند.

ج) افعال ربطی را باید در شمارش جمله ها جزو افعال خاص یا تام به حساب آورد.

د) جملاتی را که می توانیم به جمع تاویل کنیم، موول می نامیم .

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده