اقسام قید از نظر مفهوم 1

اهداف یادگیری:

• آشنایی با انواع قید بر حسب معنای آن ها
• تطبیق انواع قید بر روی مثال ها

در طرح های پیشین با قید آشنا شدیم اکنون می خواهیم انواع قید را از حیث معنا و مفهوم مورد بررسی قرار دهیم.

قید آرزو وتمنا:

این قید در آغاز جمله قرار می گیرد و پایه ی جمله ی مرکب محسوب می شود؛ مانند:

« ان شاء الله، کاش، کاشکی، امیدوارم، آرزومند است، ای کاش »

آن زمان که خبر مرگ مرا

از کسی می شنوی، روی تو را

کاشکی می دیدم ( مصدق، ص 61)

قید اختصار:

قیدی است که میان دو جمله ی هم پایه واقع می شود و نشان می دهد که جمله ی دوم خلاصه ی جمله یا عبارت اول است؛ مانند:

« فی الجمله، باری، القصه، خلاصه، الغرض»

زنبور درشت بی مروت را گوی           باری چو عسل نمی دهی نیش مزن ( سعدی، ص 577)

قید استفهام یا پرسشی:

قیدی است که درباره ی انجام یافتن فعل، پرسش می کند. معمولا این پرسش درباره ی یکی از مفاهیم زمان، مکان، حالت و یا وقوع فعل می باشد؛ مانند:

« چرا، کجا، چگونه، چه اندازه، چه قدر، به چه نحو، با چه وسیله، تا کجا، با کی، از کجا»

چرا تا شکفتم

چرا تا تو را داغ بودم ، نگفتم

چرا بی هوا سرد شد باد

چرا از دهن

حرف های من

افتاد ( امین پور، ص 38)

قید استثنا:

مانند: « الا که، بجز که، جز این که، مگر این که، بغیر آن که، جدای از آن که ».

ما بدان مقصد عالی نتوانیم رسید                            هم مگر پیش نهد لطف شما گامی چند( حاف1 ص 30)

قید افزایش:

قیدی است که مفهوم افزایش را بر جمله می افزاید؛ مانند:

« اضافه بر این، علاوه بر این، به اضافه، به علاوه، همچنین، همه، حتی، نیز، افزون بر این، دیگر »

« ... دیگر، بونصر مردی بود عاقبت نگر و حال حسنک دیگر بود » ( بیهقی، ص 154 )

قید افزون ساز:

قیدی است که با تکرار واژه ی قید فزونی قید را می رساند؛ مانند:

خوب خوب راه می رود.

این قلم عالی عالی می نویسد.

از درخت بالای بالا رفت.

قید انحصار، حصر:

قیدی است که مفهوم انحصار را بر جمله می افزاید؛ مانند:

« فقط، فقط و فقط، تنها، انحصارا، به تنهایی، به طور انحصار، صرفا»، این دسته از قیدها را می توان جزو قیدهای تاکید قلمداد کرد:

« اصول و حقایقی تازه نمی جستند، تنها تعلیمات دانشمندان گذشته را مسلم دانسته، ماخذ می گرفتند» ( فروغی، ص 89 )

قید پاسخ:

کلمه ای که به عنوان پاسخ مثبت یا منفی در مقابل پرسش بیان شود، قید پاسخ نامیده می شود.

قیدهای معروف پاسخ عبارتند از: « آری، بلی، بله، چرا، آره، آهان، بله بله، نه، نی، خیر ، نخیر».

قیدهای پاسخ را جزو شبه جمله یا جمله تلقی می کنند. بعضی دستورنویسان قید پاسخ مثبت را جزو قیدهای تاکید و قید پاسخ منفی را جزو قیدهای نفی به حساب می آورند.

قید تاسف:

« متاسفانه، وای، آه، دریغا، دریغ و درد، فریاد، اخ، افسوس» از جمله قیدهای تاسف هستند. این قید را برخی از دستورنویسان جزو قیدهای گزارشی به حساب آورده اند.

قید تبری و ادب:

« العیاذ بالله، دور از حضور شما، دور از رو، دور از جناب، دور از مجلس، نعوذ بالله، خدای نکرده».

آدم صبح تا شام بیفتد عقب گاو... دور از رو مثلا عقب الاغ ( دهخدا، چرند و پرند و مقالات، ص 32 )

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: داودی