تطبیق قواعد در نثر فارسی1

اهداف یادگیری:

• تطبیق قواعد آموخته شده در زبان فارسی
• ملموس شدن قواعد از طریق پیاده کردن بر روی متون کهن فارسی

در ابتدا با نثری از کلیله و دمنه آغاز می کنیم:

هر آینه تلخی اندک که شیرینی بسیار ثمرت دهد بهتر که شیرینی اندک که ازو تلخی بسیار زاید.

بررسی صرفی:

هر آینه: قید تاکید، مرکب، مختص، بی نشانه

تلخی: اسم ( مصدر )، مشتق، مفرد، عام، معرفه

اندک: صفت بیانی ساده، پسین، جامد

که: حرف ربط وابستگی ساده

شیرینی: اسم( مصدر )، مفرد، مشتق، عام، معرفه

بسیار: صفت بیانی ساده، پسین، جامد

ثمرت دهد: فعل مضارع التزامی، سوم شخص مفرد، مرکب، گذرا، معلوم، وجه التزامی

بهتر: صفت تفضیلی، جامد، ساده

که: حرف ربط وابستگی ساده

ز: حرف اضافه ی ساده

او: ضمیر منفصل شخصی، سوم شخص مفرد، ساده

زاید: فعل مضارع التزامی، سوم شخص مفرد، ساده، گذرا، معلوم، وجه التزامی

بررسی نحوی:

هر آینه: قید مختص است که در ترجمه متون عربی به زبان فارسی به کار رفته است و معادل « قد » عربی در مفهوم تاکید است.

تلخی: نهاد جمله است . صفت « تلخ » با تکواژ « ی» به اسم تبدیل شده است و از درجه ی وابسته به هسته تبدیل شده است.

اندک : وابسته « تلخی »

که شیرینی ... دهد: جمله ی وابسته یا پیرو برای نهاد است .

شیرینی: مفعول برای فعل « ثمر دادن »

بسیار : وابسته ی پسین برای شیرینی.

ثمرت دهد: فعل مرکب است، « ثمره » جزء نخست فعل و « دهد » همکرد فعل مرکب است .

بهتر: مسند برای نهاد تلخی.

که: در معنای « از» به کار رفته است، یعنی « بهتر از شیرینی اندک است ».

شیرینی اندک: متمم مسند وابسته ی « بهتر » است و نیز نهاد است برای فعل « زاید».

که ازو...: وابسته است برای وابسته ی هسته.« او» متمم. « تلخی بسیار » مفعول فعل زاید است.

آورده اند که در کوهی بلند درختی بود بزرگ، شاخ های آهخته از او جسته و برگ بسیار گرد او درآمده.

بررسی صرفی:

آورده اند: فعل ماضی نقلی، سوم شخص جمع، ساده، گذرا، معلوم، وجه خبری.

که: حرف ربط وابستگی، ساده

در: حرف اضافه ، ساده

کوهی: اسم، مفرد، جامد، نکره، عام، ذات، ساده

بود: فعل ماضی ساده، سوم شخص مفرد، ناگذر، معلوم، وجه خبری

بزرگ: صفت بیانی ساده، جامد، پسین

شاخ ها: اسم، جمع، ساده، جامد، عام، ذات، معرفه

آهخته: صفت مفعولی مشتق، پسین

از : حرف اضافه، ساده

او: ضمیر منفصل، سوم شخص مفرد

جسته: فعل ماضی بعید ( فعل « بود » حذف شده است )، سوم شخص مفرد، ناگذر، معلوم، وجه خبری

و: حرف ربط هم پایگی، ساده

برگ: اسم، مفرد، ساده، جامد، عام، معرفه، ذات

بسیار: صفت بیانی ساده، پسین

گرد: اسم مفرد، جامد، ساده، معرفه

درآمده: فعل ماضی بعید ( فعل « بود » حذف شده است )، سوم شخص مفرد، پیشوندی، ناگذر، معلوم، وجه خبری

بررسی نحوی:

آورده اند: فعل و نهاد آن « اند»

کوهی: متمم قیدی

بلند: وابسته ی پسین وصفی اسم

درختی : نهاد

بود: فعل

بزرگ: وابسته ی پسین وصفی « درخت »

شاخ ها: نهاد

آهخته: وابسته ی پسین وصفی

او: متمم

جسته : فعل

برگ: معطوف به نهاد « آهخته »

بسیار: وابسته ی پسین « برگ »

گرد: قید

او: وابسته ی اضافی

درآمده : فعل

از زمانه وفا طمع داشتن و به کرم عهد فلک امیدوار بودن هوسی است که هیچ خردمند خاطر بدان مشغول نگرداند( کلیله و دمنه )

بررسی صرفی:

از: حرف اضافه، ساده

زمانه: اسم، مفرد، مشتق، عام، ساده، معرفه

وفا: اسم مفرد، جامد، عام، ساده، معرفه

طمع داشتن: اسم ( مصدر)، مفرد، عام، مرکب، معرفه

و: حرف ربط هم پایگی، ساده

به: حرف اضافه، ساده

کرم: اسم، مفرد، ساده، معرفه، عام

عهد: اسم ، مفرد، ساده، معرفه، عام

فلک: اسم، مفرد، ساده، ذات، معرفه، عام

امیدوار بودن: اسم، مفرد، مرکب، معرفه، عام

است: فعل مضارع، سوم شخص مفرد، معلوم، گذرا به مسند، وجه خبری

که: حرف ربط وابستگی، ساده

هیچ: صفت مبهم، پیشین، ساده

خردمند: صفت جانشین اسم، مفرد، مشتق، نکره، عام

خاطر: اسم، مفرد، ساده، عام، معرفه

بدان: ضمیر اشاره، ساده

مشغول نگرداند: فعل مضارع اخباری( « می » حذف شده است ) ، سوم شخص مفرد، گذرا به متمم، معلوم، وجه خبری

بررسی نحوی:

زمانه: متمم اسم ( طمع داشتن)

وفا: مفعول مصدر یا وابسته ی اضافی برای طمع.

طمع داشتن: نهاد

کرم: متمم اسم( امیدوار بودن )

عهد: وابسته ی اضافی

فلک: وابسته ی پسین اضافی برای « عهد »

امیدوار بودن: معطوف به نهاد

هوسی: مسند

است: فعل

که...: جمله ی وابسته ی پسین برای « خردمند»

خردمند: نهاد

خاطر: مفعول

بدان: متمم

مشغول نگرداند: فعل

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: یگانه داودی