انواع وابسته ها

اهداف یادگیری:

آشنایی با انواع وابسته ها

آشنایی با روابط وابستگی در جمله

در طرح های پیشین درباره ی هسته صحبت کردیم، در این طرح درس، انواع وابسته ها را با تمرکز بر روی انواع متمم و افزوده معرفی خواهیم کرد.

با توجه به میزان وابستگی موجود میان هسته و وابسته، وابسته ها را به دو دسته ی کلی متمم ها و افزوده ها تقسیم می کنیم و باز با توجه به میزان وابستگی متمم ها به هسته، متمم ها را به دو دسته ی متمم های اجباری و متمم های اختیاری و افزوده ها را نیز به دو دسته ی افزوده های خاص و افزوده های عام تقسیم می کنیم.

متمم های اجباری دارای بیش ترین درجه ی وابستگی به هسته ی خود هستند و افزوده های عام کم ترین وابستگی را به هسته ی گروه خود دارند.

وابسته های گوناگون هر هسته را از نظر میزان یا شدت وابستگی آن ها به هسته می توان این گونه درجه بندی کرد که پیوستگی متمم های اجباری به هسته بیش از پیوستگی متمم های اختیاری به هسته است و پیوستگی متمم های اختیاری نیز به هسته غالبا بیش از پیوستگی افزوده ها به هسته است.

در میان افزوده ها نیز پیوستگی افزوده های خاص به هسته بیشتر از پیوستگی افزوده های عام به هسته است.

متمم های اجباری

هر هسته، نوع وابسته ی خود را تعیین می کند؛ مثلا اسم هایی مثل « احتراز» و « استناد » به ترتیب وابسته هایی با حرف اضافه ی « از » و « به » می گیرند .

چنین وابسته هایی بی تردید متمم های اجباری با حرف اضافه هستند:

1- احتراز از دروغ   ص

احتراز به دروغ  غ

2- استناد به آیات قرآن کریم  ص

استناد از آیات قرآن کریم  غ

این متمم ها را از این جهت اجباری می گوییم که حذف آن ها از جمله به ساختار و معنای جمله آسیب می رساند؛ به عنوان نمونه به مثال های زیر دقت کنید:

1- احتراز از دروغ نیکوست  ص

احتراز نیکوست  غ

2-  استناد به آیات قرآن شایسته است  ص

استناد شایسته است  غ

متمم های اختیاری

مجموعه ی خاصی از هسته هایی که دارای معنای مشترکی هستند، وابسته های مشترکی نیز به خود می گیرند.

مثلا اسم های « بحث »، « صحبت »، « گفتگو » و « مناظره » همه وابسته هایی هستند که حرف اضافه ی « با » می گیرند.

این وابسته ها را نیز متمم می نامیم زیرا:

اولا :

فقط با دسته ی خاصی از هسته ها به کار می روند( شماره 1).

ثانیا:

نوع آن ها توسط هسته مشخص می شود یعنی چنان چه با حرف اضافه ی مخصوص به خود نیایند، ساختار و معنای جمله به هم می ریزد( شماره 2).

ثالثا:

تعداد آن ها نیز توسط هسته مشخص می شود، یعنی تعداد آن ها را به دلخواه نمی توان زیاد کرد( شماره 3).

این متمم ها را از این رو اختیاری می دانیم که حذف آن ها از جمله باعث به هم ریختن معنای جمله نمی شود.

افزوده های خاص

برخی از وابسته ها از نظر مناسبت های معنایی فقط با برخی از هسته ها به کار می روند، اما آن هسته ها کوچک ترین نقشی در تعیین صورت یا تعداد آن وابسته ها ندارند . مثلا صفتی چون « مستدل » معمولا فقط وابسته ی اسم هایی می شود که دلالت بر احتجاج و بحث و استنتاج دارند ( مثال های شماره 1)، و این صفت معمولا وابسته ی اسم های دیگر نمی شود ( مثال های شماره 2 ):

استنتاج مستدل

مناظره ی مستدل

دیوار مستدل!

سیب مستدل!

از سوی دیگر صورت افزوده های خاص نیز تحت کنترل هسته نیست یعنی می توان آن ها را به اشکال متفاوتی با هسته همراه آورد؛ مثلا وابسته ی اسم « بحث » هم به صورت صفت ممکن است ظاهرشود ( مثال شماره 1) و هم به صورت گروه حرف اضافه ( مثال شماره 2):

1-  بحث مستدل

2-  بحث با استدلال

این گونه وابسته هایی را که با هسته های خاصی به کار می روند اما هیچ تاثیری در صورت یا تعداد آنها ندارد، افزوده های خاص می نامیم.

افزوده های عام

برخی از وابسته ها با هر هسته ای به کار می روند به طوری که :

از سوی دیگر این وابسته ها با هر هسته ای به کار می روند:

این چنین وابسته هایی را که کل گروه- نه فقط هسته – را توصیف می کنند، افزوده ی عام می نامند. برای به کارگیری تعداد افزوده های عام در یک گروه نیز محدودیت خاصی اعمال نمی شود:

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: یگانه داودی