جمله اسمیه، مبتدا و خبر
اهداف درس:
1- آشنایی با جمله اسمیه
2- آشنایی با مبتدا و خبر و اعراب آن ها
3- معرفی انواع خبر و اعراب آن ها
جمله اسمیه چیست؟
جمله اسمیه جمله ای است که با اسم شروع شده و از دو رکن اصلی « مبتدا » و « خبر » تشکیل می شود.
امّا مبتدا و خبر:
مبتدا اسمی است که در ابتدای جمله اسمیه واقع شده و مرفوع می باشد.
مانند : العلمُ مفیدٌ
کلمه یا کلماتی که بعد از مبتدا می آید تا معنای مبتدا را کامل کند، خبر می گویند که مرفوع می باشد. مانند: العلمُ نافعٌ
توجه کنید راه تشخیص خبر در جمله ، دقت در معنای جمله است و باید کلمه ای را به عنوان خبر در نظر بگیریم که کامل کننده معنای مبتدا باشد .
نکته :
مبتدا به دو شکل در جمله ظاهر می شود :
1- مبتدای صریح : مانند آنچه تاکنون گفتیم : الله واحدً
2- مبتدای مؤول به صریح* مانند : « أن تصوموا خیرٌ لکم »
* مؤول به صریح یعنی به جای آوردن یک اسم در جمله، « أن ناصبه » + فعل جایگزین شود یعنی:
«أن تصوموا » تأویل به مصور می رود و صیغه این فعل به صورت ضمیر به مصدر می چسبد: «صیامُکُم » که به عنوان مبتدا در جمله در نظر می گیریم.
مبتدا معمولاً در ابتدای
1-جمله ابتدائیه
2- جمله حالیه: « سِرتُ و القمرُ فی کبد السّماء »
3- جمله تعیه: رأیتُ شیخاً مجلسُهُ مَهیب »
4- جمله خبریه: « الظلمُ مرتعُهُ وخیم »
5- درصد رصله موصول: «زار فی الذی أبوه خطیب»
قرار می گیرد.
* جمله ابتدائیه همان جمله اسمیه است مثل : « القناعةُ غنیً »
نکته :
اصل در مبتدا این است که معرفه باشد و اصل در خبر ، نکره بودن آن است.
تمرین : مبتدا در آیات و احادیث زیر ببینید:
1- الامام علی (ع): العفافُ زینةُ الفَقرُ و الشّکرُ زینةُ الغنی
2- القرآن الکریم: و أن تَصَدَّقوا خیرٌ لکم إن کنتُم تعلمون
3- هذا هو الخطیبُ الذی کلامُه یسحرُ الألباب
و امُا انواع خبر:
خبر به یکی از سه صورت زیر می آید:
مفرد : الطالبُ ناجحٌ
جمله فعلیه : الطالبُ یجتهد
شبه جمله : الطالب فی المدرسة
لازم به ذکر است منظور از مفرد بودن، این نیست که به صیغه مفرد ظاهر شود بلکه منظور این است که فعل و یا شبه جمله نباشد، لذا چنانچه به صیغه مثنی و یا جمع نیز باشد، خبر مفرد محسوب می شود مثل، الطالبان نظیفان / الطلّاب نظیفون و باید دقت کرد که تنها خبر مفرد است که باید از لحاظ مفرد، مثنی و جمع بودن / مذکر و مؤنث بودن تابع مبتدا باشد.
خبر مرفوع است امّا همان طور که دیدیم این اعراب تنها در خبر مفرد ظاهر می شود اما چون در فعل و جار و مجرور نمی تواند ظاهر شود، اعراب آن رامحلی در نظر می گیریم یعنی جمله فعلیه و شبه جمله محلاً مرفوع می شوند.
و اکنون انواع خبر را در جملات زیر ببینید:
1- خیرٌ حلیةٍ الأدبِ (خبر مفرد)
2- المؤمن یحسن أخلاقَه (جمله فعلیه)
3- الخبر علی ثلاثة أقسامٍ : مفرد ، جمله فعلیه ، شبه جمله (شبه جمله)
گروه مدرسه اینترنتی سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده
تنظیم: سمیرا بادامستانی