صناعات خمس( برهان)

اهداف کلی:

هدف از ارائه این مبحث این است که دانش آموز:

چکیده:

قیاس باتوجه به مقدمات (مواد) و نتیجه ایی که از آن ها به دست می آید و غرضی که از ترکیب مقدمات، در نظر گرفته می شود، بر پنج قسم تقسیم می شود که عبارت است از: برهان، جدل، شعر، مغالطه، خطابه.

که ما در این مبحث به شرح برهان خواهیم پرداخت.

برهان

طریق رسیدن به علوم حقیقی که مقصود از آن کشف حقیقت می باشد فقط طریق برهان است. زیرا در میان قیاس های پنج گانه فقط برهان است که می تواند راه گشای حقیقت و مفید یقین باشد. مقصود از برهان شناخت حق است از آن جهت که حق است؛ برهان را چنین تعریف کرده اند: (قیاسی است مرکب از قضایای یقینی که نتیجه آن قطعا یقینی باشد. )

در تعریف برهان گفتیم: (قیاسی است که ... ) بنابراین استقراء و تمثیل برهان نیستند زیرا هیچ کدام مفید یقین نیست در حالی که برهان مفید یقین است. نمونه های بسیار زیادی از استدلال های برهانی را در ریاضیات مشاهده می کنیم در دین الهی هم، اصول دین با استدلال و برهان توأم است تا استحکام لازم را داشته باشد.

اقسام برهان

در هر قیاسی اساس کار حد وسط است زیرا حد وسط است که حد اکبر و حد اصغر را به هم پیوند می دهد و حصول نتیجه را ممکن می سازد. بر این اساس برهان به دو قسم تقسیم می شود:

برهان لمّی

در این برهان ما از وجود علت پی به وجود معلول می بریم مانند این آهن حرارت دیده است، هر آهنی حرارت ببیند منبسط می شود پس در نتیجه این آهن منبسط شده است یا به عبارت دیگر یک پزشک در تحقیقات خود در یک روستا به آبی آلوده بر می خورد و در می یابد که بیماری اهالی آن روستا از این آب آلوده است. در اینجا پزشک از علت (آب آلوده) به معلول (بیماری اهالی روستا) پی برده است. یا در مثال فوق از علت (حرارت) به معلول(منبسط شدن آهن) رسیده ایم.

اگر ما نقاش یا هنرمندی را ببینیم و سپس نقاشی یا اثر هنری او را نتیجه می گیریم که این نقاشی کار این هنرمند است. این برهان نیز لمّی است چون از علت(نقاش یا هنرمند) پی به معلول(نقاشی یا اثر هنری) برده ایم.

برهان انّی

در این برهان ما از وجود معلول به وجود علت پی می بریم به عنوان مثال:

این آهن منبسط شده است، هر آهنی منبسط شود حرارت دیده است، پس درنتیجه این آهن حرارت دیده است همان طور که می بینید ما در این مثال از معلول (منبسط شدن آهن) به علت (حرارت) پی برده ایم. یا اگر پزشکی از سرفه های بیمارش پی به بیماری ذات الریه او ببرد در اینجا نیز از معلول(سرفه) پی به علت (بیماری ذات الریه) برده است.

مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا