چگونه تعریف کنیم؟
تعریف:
اهداف کلی:
هدف از ارائه این بخش این است که دانش آموز:
1- از قواعد و ضوابط منطقی تعریف آگاهی حاصل کند
2- بتواند تعریفی با رعایت تمامی ضوابط منطقی ارائه دهد
3- با واژه ها، مفاهیم و اصطلاحات این مبحث آشنا شود
چکیده:
شرایط منطقی تعریف بر دو قسم است شرایط خاص و شرایط عام.
شرایط عام از آن تمامی تعاریف است یعنی به طور کلی تمام تعریف ها باید دارای این شرایط باشند و شرایط خاص از آن برخی از اقسام تعریف است که در نوشتارهای بعدی به شرح آن خواهیم پرداخت.
تعریف:
در بخش گذشته ذکر شد که یکی از مباحث مهم منطق بحث تعریف و مُعرِّف است زیرا ما زمانی از معنا و مفهوم یک تصور مجهول آگاهی حاصل می کنیم که تعریف صحیح و درستی از آن برای ما بیان شود این تعریف گاهی ممکن است با نشان دادن خود آن مسئله مورد نظر باشد مثل اینکه ما ندانیم آب چیست و کسی آب را به ما نشان دهد و بگوید به این مایعی که درون این لیوان است آب می گویند.
مُعرِّف و مُعرَّف:
در علم منطق به مفهومی که می خواهیم آن را تعریف کنیم (مُعرَّف) و به آن مفاهیمی که به کمک آن تعریف می کنیم (مُعرِّف) می گویند.
در زبان عربی در بخش اسم فاعل و اسم مفعول دانستیم که فاعل کننده کار است و مفعول آن چیزی است که کار در حق آن انجام شده است در این جا نیز دقیقا همین موضوع مطرح است زیرا مُعرِّف همان فاعل و کننده کار است یعنی تعریف کننده و شناساننده که شامل همان مجموعه مفاهیم می شود که به واسطه آن آب را تعریف کردیم (مایعی که بی رنگ و بی بو و بی مزه است ولی مایع حیات تمام هستی است) و مُعرَف یا تعریف شده مفهومی است که ناشناخته بوده و توسط تعریف شناخته می شود مانند (آب) که به واسطه تعریف برای شخصی که معنا و مفهوم آن را نمی دانست شناخته شد.
ضوابط و قواعد تعریف:
همان طور که برای انجام هر کاری مانند رانندگی، نوشتن، درس خواندن و ... باید ضوابط و قوانین آن ها را رعایت نمود، تعریف کردن نیز ضوابط و قواعدی دارد که حتما باید آن ها را رعایت کرد تا بتوان تعریفی صحیحی و درست را ارائه داد.
این قواعد را علم منطق برای ما مشخص نموده است. شرایط منطقی تعریف بر دو قسم است:
1- شرایط خاص
2- شرایط عام
شرایط خاص تعریف به صورت کامل در مباحث آینده ذکر خواهد شد.
شرایط عام تعریف از آن تمامی تعاریف است یعنی تمام تعریف ها باید به طور کلی دارای این شرایط باشند.
شرایط عام تعریف عبارتند از:
1- روشن تر بودن مُعرِّف از مُعرَف به لحاظ مفهومی
2- مرتبط بودن مفاهیم به کار رفته در تعریف(مُعرِّف) با (مُعرَف)
3- مساوی بودن مُعرِّف با مُعرَف یا جامع و مانع بودن تعریف
4- استفاده از حداقل یک مفهوم درونی در تعریف
به مثال زیر توجه کنید:
اگر در تعریف انسان گفته شود: انسان حیوانی است که راه می رود این تعریف غلط است چون شامل همه حیواناتی که راه رونده هستند مانند اسب، پلنگ، گرگ و ... می شود پس این تعریف مانع غیر انسان نیست چون شامل سایر افراد دیگری که انسان نیستند هم می شود.
حال اگر در تعریف انسان بگوییم:
انسان موجودی دانشجو است. این تعریف جامع افراد نیست چون همه انسان ها در بر نمی گیرد و شامل انسان هایی که دانشجو نیستند نمی شود لذا این تعریف غلط است.
اما اگر انسان را این گونه تعریف کنیم انسان حیوان متفکر است. این تعریف صحیح و کامل است چون هم جامع افراد است و هم مانع اغیار است و معرِف روشن تر از مُعرَف است و مفاهیم به کار رفته در این تعریف با مُعرَف مرتبط هستند و از کلمه عام حیوان که شامل همه حیوانات است شروع می شود تا به مفهوم جزئی متفکر بودن که فقط انسان را دربر می گیرد می شود و به واسطه قوه تفکر او را از همه حیوانات متمایز می کند پس این تعریف صحیح است چون تمام قواعد و ضوابط در آن رعایت شده است.
مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی
تنظیم: مریم فروزان کیا
