قاعده امکان اشرف سهروردی

اهداف:

آشنایی دانش آموزان با قاعده امکان اشرف سهروردی

چکیده:

قاعده امکان اشرف، یکی از قواعد بسیار مهم فلسفی و از فروع مهم قاعده «الواحد لایصدر عنه الا الوحد» به شمار می آید، و حکما بهره های مختلفی از آن برده اند. میرداماد از قاعده‏ امكان‏ اشرف‏ بعنوان «اصلى شریف» در فلسفه و حائز ارزش تحلیلى در جهت اثبات قاعده الواحد، یاد مى‏كند.

قاعده امکان اشرف، مفهومی در فلسفه اسلامی، به ویژه در مکتب اشراق و بینش های فلسفی برخاسته از آن دارد و در شمار یکی از قواعد فلسفی درآمده و نزد فیلسوفان متأثر از بینش اشراقی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

قاعده امکان اشرف

در میان فیلسوفان مسلمان، ولین بار شیخ الرئیس از این قاعده در دو کتاب«تعلیقات» و «الهیات‌شفا» استفاده کرده است. اما احیای قاعده امكان‏ اشرف‌ به معنای واقعی و برهانی کردن آن، توسط فیلسوف شهید شهاب الدین‌ سهروردی صورت گرفت و از آن در حل مسائل مهم فلسفی، بهره‌های‌ فراوان برد، وی صریحاً اصل این قاعده را به ارسطو بازمی گرداند و این قاعده را موافق با حکم فطرت انسان نسبت به وجود چنین ترتیبی در سلسله وجودی ممکنات می‌داند.

تقریری که وی برای این قاعده مطرح کرده، عینا توسط فیلسوفان‌ بعدی از جمله میرداماد تکرار شد. با این که درنهایت، ملا صدرا آن را بسط داد، اشکالاتی بر آن وارد کرد و خود به رد آن‌ها، برهان اقامه کرد و هم‌ چنین‌ تقریر دیگری برتقریرات قبل افزود.

قاعده‏ امكان‏ اشرف از جمله قواعد و اصول عظیمه اشراقیین است. این قاعده منتج‏ از قاعده «الواحد لایصدر عنه الا الوحد» است که آن را مطرح کردیم. سهروردی به واسطه قاعده امکان اشرف عوالم الانوار را اثبات می کند.

سهروردی قاعده امکان اشرف را این چنین بیان می کند:

(و من القواعد الاشراقیّه هى أن الممكن الاخسّ‏ اذا وجد، فیلزم أن یكون الممكن الاشرف قد وجد)، قاعده امکان اشرف یعنى امكان و احتمال وجود چیزى كه برتر است و در اصطلاح حكما، یعنى اینكه عقل سلیم و فطرت پاك، گواهى مى‏دهد به اینكه در صورت نبود مانع، وجود موجود اخس خود، دلیل امكان وجود موجود شریف و تقدّم وجود اوست.

طبق این قاعده، از آن جا که تحقق و وجود ممکن اخس را نمی توان انکار کرد، ضرورتاً پیش از آن باید ممکن اشرف وجود یافته باشد.

این امكان موجود شریف را، «امكان اشرف» گفته‏اند، و حكماى قدیم بدان معتقد بوده‏اند و در حكمت اشراقى و مخصوصا در فلسفه سهروردى به صورت قاعده‏اى كلّى در آمده است و آن را «قاعده‏ امكان‏ اشرف‏» نامیده‏اند.

شیخ اشراق معتقد است هر گاه موجود اخسى یافت شود بالضرورة و الالتزام عقلى بایستى ممكن اشرف قبل از آن موجود شده باشد و به عبارت دیگر وجود ممكن اخس كاشف از وجود قبلى ممكن اشرف است‏.

شیخ شهاب الدین سهروردى در اكثر آثارش از این قاعده سخن گفته و از راه هاى گوناگون به اثبات آن پرداخته است. او با تكیه بر این قاعده مراتب قوس صعودى هستى از: اشباح مثالیّه و صور برزخیّه گرفته تا عقول عرضیّه و ارباب انواع و تا عقول طولیّه و عقل اوّل را اثبات كرده است .

مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا