احکام قضایای حملیه(تناقض)

اهداف کلی:

هدف از ارائه این مبحث این است که دانش آموز:

چکیده:

در مبحث گذشته عنوان شد که: اگر از قضیه ایی واحد به قضیه ایی دیگر برسیم استدلال مباشر یا بسیط نامیده می شود که خود انواع متعددی دارد که مفهوم تضاد را در آن درس همراه با مثال هایی شرح دادیم و در این مبحث به شرح مفهوم تناقض خواهیم پرداخت.

تناقض

بسیار ممکن است احتیاج به استدلال و اثبات قضیه ایی داشته باشیم که خود آن قضیه مطلوب و مورد نظر ما نباشد، اما از کذب آن می توان صدق قضیه مطلوب را به دست آورد و یا از صدق آن می توان به کذب قضیه مطلوب رسید؛ این در هنگامی است که صدق یکی مستلزم کذب دیگری باشد. مثلاً اگر بخواهیم اثبات کنیم که: (روح موجود است) و نتوانیم این کار را مستقیما انجام دهیم کافیست که نقیض آن را باطل کنیم. نقیض این قضیه این است که: (روح موجود نیست).

اگر کذب این قضیه معلوم شود، می توان به صدق قضیه اول رسید. زیرا دو نقیض نمی توانند هر دو کاذب باشند اگر صدق اولی معلوم شود، کذب دومی به دست می آید زیرا دو نقیض، نمی توانند هر دو صادق باشند. به این گونه قضایایی که دارای چنین خاصیتی می باشند( یعنی از صدق یکی کذب دیگری لازم باشد و از کذب یکی صدق دیگری ) متناقض می گویند.

شرایط تناقض

برای این که تناقض بین دو قضیه محقق گردد باید آن دو قضیه در 9 مورد متحد باشند و اشتراک داشته باشند.

1- وحدت موضوع:

دو قضیه ( برگ سبز است ) و ( گل سبز نیست ) متناقض نیستند چون در آن ها وحدت موضوع نیست.

2- وحدت محمول:

دو قضیه ( برگ سبز است ) و ( برگ سنگین نیست ) متناقض نیستند چون در آن ها وحدت محمول وجود ندارد.

3- وحدت زمان:

دو قضیه ( برگ سبز است(در بهار) ) و ( برگ سبز نیست(در پاییز) ) متناقض نیستند چون در آن ها وحدت زمان وجود ندارد.

4- وحدت شرط:

دو قضیه ( برگ تغذیه می کند اگر بر درخت باشد ) و ( برگ تغذیه نمی کند اگر از درخت افتاده باشد ) متناقض نیستند چون وحدت در شرط را ندارند.

5- وحدت نسبت(اضافه):

دو قضیه ( برگ سبک است(نسبت به درخت بزرگ) ) و ( برگ سبک نیست(نسبت به یک مولکول) ) متناقض نیستند چون در آن ها وحدت نسبت نیست.

6- وحدت جزء و کل:

دو قضیه ( برگ مایع است ( یعنی جزئی از آن که آب است )) و ( برگ مایع نیست(یعنی کل آن) ) متناقض نیستند چون در آن ها وحدت جزء و کل رعایت نشده است.

7- وحدت قوه و فعل:

دو قضیه ( محمد بالقوه نقاش است ) با قضیه ( محمد بالفعل نقاش است ) متناقض نیست چون وحدت قوه و فعل در آن ها رعایت نشده است.

8- وحدت مکان:

دو قضیه ( زمین جلگه محصول می دهد ) و ( زمین کویر محصول نمی دهد ) متناقض نیست چون وحدت در مکان را ندارد.

9- وحدت در حمل:

وحدت های 8 گانه ایی را که تاکنون برشمردیم بین منطقیان شهرت دارد اما وحدت در حمل را ملا صدرا عالم بزرگ به این 8 مورد اضافه نموده است.

مثلا قضیه (جزئی، جزئی است(به حمل اولی) ) با قضیه (جزئی جزئی نیست(به حمل شایع)) متناقض نیست زیرا وحدت در حمل را ندارد.

موارد اختلاف:

دو قضیه متناقض باید در سه مورد اختلاف داشته باشند که عبارتند از:

1-    کمّ

2-    کیف

3-    جهت

بنابراین نقیض سلب، ایجاب است و نقیض کلی جزئی است و برعکس و بین موجبه کلیه و سالبه جزئیه و نیز بین سالبه کلیه و موجبه جزئیه تناقض وجود دارد.

قضایای ذیل دو به دو نسبت به هم متناقض می باشند:

هر نمکی در آب حل می شود – برخی از نمک ها در آب حل نمی شوند

برخی از کلاغ ها سفیدند – هیچ کلاغی سفید نیست

هیچ دانشجویی کوشا نیست – برخی از دانشجویان کوشا هستند

برخی از کبوترها سفید هستند – هیچ کبوتری سفید نیست

مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا