تبیان، دستیار زندگی
حد تام تعریفی است که متشکل از جنس قریب و فصل باشد، اگر تعریفی از جنس بعید و فصل تشکیل شده باشد این تعریف را حد ناقص می نامند. ...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : رضا هاشمی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اقسام تعریف (1)

اهداف کلی:

هدف از ارائه این بخش این است که دانش آموز:

1-  اقسام تعریف را بشناسد.

2-  برای هریک از اقسام تعریف نمونه ای بیاورد.

3-  با اصطلاحات و مفاهیم این مبحث آشنا شود.

چکیده:

حد تام تعریفی است که متشکل از جنس قریب و فصل باشد، اگر تعریفی از جنس بعید و فصل تشکیل شده باشد این تعریف را حد ناقص می نامند.

تعریف:

بسیاری از منازعاتی که درمسائل علمی و حتی مسائل سیاسی بین مردم واقع می شود، به علّت ابهامی است که در الفاظ مورد استفاده آن ها وجود دارد. در این منازعات، چون طرفین در مورد تعریف معانی الفاظ اتّفاق نظر ندارند، تفاهم بین آن ها برقرار نمی شود؛ به طوری که هریک از افراد به طرف همان معنایی که در ذهن خود از الفاظ دارد کشانده می شود؛ در حالی که هیچ یک از طرفین منازعه، معنای روشنی از لفظ مورد بحث در ذهن ندارد و در نتیجه سهل انگاری در داشتن تصوّر مبهم از شئ مورد بحث قانع می شود و منطق سست خود را بر آن تصوّر مبهم بنا می کند.

مانند کلمه آزادی که تأثیر آن در مردم به علّت ابهام  و آراستگی ظاهری و فریبنده آن است وگرنه از لحاظ علمی مشکل بتوان حدود آن را به نحو معقول و مورد اتّفاق مشخص کرد. پس بر کسی که می خواهد حقایق را بشناسد، برای این که گرفتار مشکلات نگردد، واجب است که مقاصد خود را در الفاظ و عباراتی بیان کند، که توضیح و تشریح و تعیین حدود آن آسان باشد؛ یعنی معانی ذهنی را در ظرف الفاظی بیان کند که برای این کار مناسب باشد و برای توضیح این الفاظ به الفاظ دیگری نیازمند نگردد؛ تا بتواند معنی را به همان صورت که در ذهن اوست، به ذهن شنونده یا خواننده القاء کند؛ و تفکّر درست باید بر این اساس استوار گردد.

اقسام تعریف:

امر واحد را می توان به صورت های مختلف تعریف کرد. چرا که گاهی مراد از تعریف، بیان حقیقت شئ است(تعریف به ذاتیات) و گاهی مقصود تنها بیان ویژگی های خاص شئ است، به گونه ای که بتوان آن را از امور دیگر تفکیک نمود. در علوم تجربی اغلب به دو قسم تعریف اخیر اکتفا می شود ولی در علوم برهانی، تعریف فقط به ذاتیات شئ منحصر است. تعریف به معنای دقیق کلمه، تعریف به ذاتیات است که ضمن بیان ماهیت شئ موجب تمایز ذاتی آن از امور دیگر نیز می شود.

اقسام تعریف را به صورت های مختلفی ذکر کرده اند ازجمله اینکه: تعریف حداقل به چهار صورت است که در ذیل به آن ها اشاره داشته ایم. اما توجه داشته باشید که به دلیل اهمیت هریک از موارد ذیل در این مبحث تنها دو مورد اول را شرح داده و دو مورد دیگر را در درس بعدی شرح خواهیم داد.

1-  حدتام
2-  حدناقص
3-  رسم تام
4-  رسم ناقص.

1- حد تام:

بنا به گفته معلم اول ارسطو در کتاب جدل حد تام تعریفی است که ماهیت چیزی یعنی کمال وجود ذاتی آن شئ را بیان می کند و آن از جنس قریب و فصل (که ممیّز ذاتی است) فراهم می آید. حد تام به دلیل اینکه اولاً دالّ بر تمام حقیقت شئ است و ثانیاً ممیّز ذاتی را بیان می کند، کامل ترین تعریف ها است.

به عنوان مثال، وقتی در تعریف انسان گفته می شود: (حیوان متفکر) حیوان - به منزله جنس قریب انسان - در واقع عبارت است از جوهر جسمانی(سه بعدی) نامی حساس متحرک بالأراده یعنی همه اجناس بعید و فصول انسان را در بر می گیرد؛ و متفکّر- به عنوان فصل انسان -تفاوت جوهری او را از دیگر انواع حیوان بیان می دارد.

به این دلیل ابن سینا می فرماید: مراد حکما از تعریف صرفاً تعریف به حد تام است.

2- حد ناقص:

حد ناقص تعریفی است مشتمل بر ممیّز ذاتی(فصل) ولی همه ذاتیات شئ را فرا نمی گیرد و آن از انضمام (جنس بعید) و (فصل) حاصل می آید. (جسم نامی متفکر) تعریف انسان به حدّ ناقص است چرا که هر چند انسان را از انواع دیگر حیوان، ذاتاً جدا می نماید ولی تمام ذاتیات انسان را بیان نمی کند (مثلاً بر حساس و متحرک بالأراده بودن انسان دلالتی ندارد).

ادامه دارد...


مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا