شکل های زبان
اهداف یادگیری:
آشنایی با ویژگی های زبان انسانیآشنایی با لهجه، گویش و گونه
یکی از شگفتی های زبان انسان این است که در عین یگانگی، شکل های بسیار متنوعی به خود می گیرد.
ما انواع زبان داریم از جمله زبان حیوانات، زبان اشارات و ... اما تنها در زبان انسانی است که در عین آن که نظام یگانه ای است اما گوناگونی در آن به چشم می خورد.
زبان انسان ویژگی های شگفت انگیزی دارد که در هیچ یک از پدیده های دیگر یافت نمی شود.
ویژگی های زبان انسان عبارتند از:
مهم ترین ویژگی زبان انسان دوساختی بودن آن است اما دیگر زبان ها تک ساختی اند.
در زبان های انسانی یک بار صداهای بی معنی با هم ترکیب می شوند و ساخت های معنی دار را می سازند که به آن ها نشانه می گوییم.
یک بار هم نشانه های معنی دار با هم ترکیب می شوند و پیام های کاملی را می سازند که به آن ها جمله می گوییم؛ مانند آن که در زبان فارسی یک بار صداهای فاقد معنی مثل « آ » ، « ب» ، « ی» ، « ا»، « ر» ، « ی » باهم ترکیب شده و نشانه ی معنی دار « آبیاری » را می سازند و بار دیگر این نشانه های معنی دار با نشانه های دیگری هم چون « کشاورز»، « مزرعه» ، « را » و « کرد» ترکیب می شوند و جمله ی « کشاورز مزرعه را آبیاری کرد » ساخته می شود.
دومین ویژگی زبان انسانی زایایی بودن آن است . با کمک ویژگی زایایی می توانیم جملات نامحدود بسازیم هرچند نظام زبان محدود است.
با کمک این ویژگی می توانیم حتی جملاتی را بسازیم که از قبل وجود نداشته اند.
با کمک ویژگی نابه جایی می توانیم درباره ی چیزهایی حرف بزنیم که اکنون حاضر نیستند یا حتی اصلا وجود ندارند ؛ مثلا می توانیم درباره ی غول حرف بزنیم که اصلا وجود ندارد یا درباره ی پروفسور حسابی سخن بگوییم که در میان ما حضور ندارد.
اکنون می خواهیم بدانیم شکل های گوناگون زبان چیست ؟
گونه، لهجه و گویش
گونه به شکل هایی از یک زبان گفته می شود که هر کدام در یک جا و موقعیت معینی به کار می روند، ما در هر موقعیت با گونه ی زبانی مختص همان موقعیت حرف می زنیم؛ مثلا: به هنگام سخنرانی در یک جلسه ی رسمی به یک گونه سخن گفته و در جمع دوستان به گونه ای دیگر سخن می گوییم.
لهجه به شکل هایی از یک زبان گفته می شود که فقط در تلفظ باهم فرق دارند مثلا انواع لهجاتی که در مناطق مختلف کشور ما وجود دارد هم چون لهجه ی اصفهانی، لهجه ی یزدی و ... .
گویش به شکل هایی از یک زبان گفته می شود که علاوه بر تلف1 در انتخاب کلمات و قواعد دستوری نیز باهم فرق دارند. گویش های هر زبانی به چهار دسته تقسیم می شود:
گویش های جغرافیایی:
هر گویشی به ناحیه ای تعلق دارد مانند گویش آذری، گویش لاری.
گویش های اجتماعی:
که هریک به طبقه یا قشر اجتماعی خاصی تعلق داردمانند گویش بازاریان و گویش اساتید دانشگاه.
گویش های تاریخی:
که هریک مختص دوره ی خاصی از ادوار گذشته ی یک زبان است مانند : گویش های فارسی در دوره ی قاجاریه.
گویش های معیار:
مثل گویش های معیار گفتاری و نوشتاری.
همان طور که دیدیم یک زبان دستخوش تغییر و تحول قرار گرفته و شکل های گوناگونی به خود می گیرد.
تغییر و تحول یک زبان ناشی از کاربرد آن زبان در مکان ها و زبان های مختلف است یا آنکه گروه های اجتماعی و طبقات مختلف از آن استفاده می کنند.
زبان فارسی در نوشتار معیار خود قواعدی دارد که به کارگیری انها ما را از خطا و اشتباه حفظ می کند، یکی از این قواعد کاربرد مضاف الیه و صفت در زبان است که به دو نمونه از آن اشاره می کنیم:
اتومبیل دوستم را امانت گرفتم. آسمان آبی را دوست دارم.« اتومبیل دوستم »مضاف و مضاف الیه است. « آسمان آبی » صفت و موصوف است .با به کاربردن مضاف الیه و موصوف دو جمله را به یک جمله تبدیل کردیم.
