گروه فعلی و ویژگی های آن1

اهداف یادگیری :

-         شناخت انواع فعل

-         آشنایی با ویژگی افعال و کاربرد هریک از آنان

چکیده : در این طرح دانش آموزان انواع فعل ها و ویژگی هریک از آنان را فرا می گیرند.

فعل مهم ترین بخش گزاره است که با شناسه همراه است و همه ی افعال این پنج ویژگی را با خود دارند:

1-    شخص    2- زمان   3- گذر    4- وجه     5- معلوم و مجهول

اکنون همه ی این ویژگی ها را با یکدیگر مورد بررسی قرار می دهیم.

شخص: فعل شش شخص دارد:

هیچ فعلی نیست که از این شش حالت خارج باشد؛ به جملات زیر دقت کنید :

-         پدرها و مادرها فرزندان خود را بسیار دوست می دارند ( پدر ها و مادرها: سوم شخص جمع )

-         چرا با وجود توانمندی های بسیاری که داری نا امید هستی؟ ( نهاد : دوم شخص مفرد است که در این جمله نهاد جدا حذف شده است ).

-         نامه رسان برای پدرم نامه آورد ( نامه رسان : سوم شخص مفرد است که شناسه ندارد )

-         ما جمعه ها به دیدار پدربزرگ ها و مادربزرگ ها می رویم ( ما : اول شخص جمع )

-         آیا خواستار برگزاری مسابقات هستید ؟ ( نهاد : دوم شخص جمع است که نهاد جدا در این جمله محذوف است )

-         من از طریق مطالعه ی کتاب بر دانش خود می افزایم ( من : اول شخص مفرد )

ویژگی دوم زمان فعل است که هر فعلی سه زمان اصلی دارد :

1-    ماضی                          2- مضارع                         3- آینده

بخش اول ( زمان ماضی ) پنج نوع را در خود جای می دهد :

الف) ماضی ساده = بن ماضی + شناسه ی ماضی : گفتم، گفتی، گفت، گفتیم، گفتید، گفتند

ب) ماضی استمراری= می + ماضی ساده : می گفتم، می گفتی، می گفت، می گفتیم، می گفتید، می گفتند

ج) ماضی بعید= صفت مفعولی + فعل بود: گفته بودم، گفته بودی، گفته بود، گفته بودیم، گفته بودید، گفته بودند

د) ماضی التزامی= صفت مفعولی + فعل باشد: گفته باشم، گفته باشی، گفته باشد، گفته باشیم، گفته باشید، گفته باشند

ه ) ماضی نقلی = صفت مفعولی + ( ام، ای، است، ایم، اید، اند) : گفته ام، گفته ای، گفته است، گفته ایم، گفته اید، گفته اند

تمرین :

اکنون به جملات زیر دقت کنید:

-         زمانی که به مدرسه می رفتم تکالیفم را به خوبی انجام می دادم.

( افعال این جمله ماضی استمراری هستند )

-         پیش از آنکه در آزمون شرکت کرده باشم خود را برنده یافتم.

( کرده باشم: ماضی التزامی / یافتم : ماضی ساده )

-         سارا تصور کرده بود دوستانش او را فراموش کرده اند.

( کرده بود : ماضی بعید/ فراموش کرده اند: ماضی نقلی )

-         دیدارمان به تاخیر افتاده است بنابراین از دلتنگی و دوری خسته شده ام.

( افتاده است : ماضی نقلی/ خسته شده ام : ماضی نقلی )

-          آفتاب از پشت کوه های سر به فلک کشیده برآمد و شب تاریک را به صبح درخشان مبدل کرد.

( بر آمد : ماضی ساده / مبدل کرد : ماضی ساده )

-         قمر خانم نجمه را فرستاده بود از مغازه خرید کند اما فراموش کرده بود که مغازه بسته است.

( فرستاده بود: ماضی بعید / فراموش کرده بود : ماضی بعید / بسته است : ماضی نقلی )

-         او با تلاش فراوان فرزندش را راهنمایی می کرد و برایش دلسوزی می کرد اما فرزند به جای آنکه از راهنمایی ها کمک گرفته باشد آنها را بی اهمیت تلقی می کرد.

( راهنمایی می کرد: ماضی استمراری/ دلسوزی می کرد : ماضی استمراری/ کمک گرفته باشد : ماضی التزامی / تلقی می کرد: ماضی استمراری )

اکنون می خواهیم بدانیم کاربرد هریک از این افعال چگونه است :

فعل ماضی ساده : برای بیان کاری است که به طور کامل در گذشته انجام گرفته است مانند :

دانش آموزان به طور منظم صف کشیدند و وارد کلاس شدند.

فعل ماضی استمراری : دو کاربرد دارد :

الف ) برای بیان کاری که در گذشته به طور پیوسته ادامه داشته است  مانند :

( در دورانی که به مدرسه می رفتیم برای شاگرد ممتاز شدن تلاش می کردیم.)

ب ) برای بیان کاری که در گذشته بارها تکرار شده است مانند :

(هر بار که به پارک می رفتیم پدر با ما توپ بازی می کرد.)

فعل ماضی بعید : برای بیان کاری که در گذشته پیش از کار دیگر اتفاق افتاده است مانند :

( وقتی به مدرسه رسیدم زنگ مدرسه خورده بود )

ماضی التزامی : برای بیان کاری در گذشته که همراه احتمال و آرزو و الزام است مانند :

-         شاید دوستم امروز از دستم ناراحت شده باشد.

-         باید او از رفتار زشتش پشیمان شده باشد.

-         کاش آرزوی او برآورده شده باشد.

ماضی نقلی : دو کاربرد دارد :

الف ) برای بیان کاری که در گذشته انجام گرفته و اینک اثر ونتیجه ی آن مورد نظر است مانند:

باغبان در طول این مدت در باغچه گل های زیادی را پرورش داده است .

ب ) برای بیان کاری که گوینده شاهد آن نبوده است و حالت نقل قول دارد :

در رودبار زلزله آمده و تعداد زیادی را کشته است .

ماضی مستمر : ( این نوع ماضی در بین آن دسته های پنج گانه نبود اما در این جا کاربردش را مطرح می کنیم ) برای بیان کاری که در گذشته همزمان با کاری دیگر صورت گرفته است مانند:

داشتیم می رفتیم که پدر آمد.

تست :

کدام گزینه صحیح است ؟

الف ) ما به از خانه خارج شده بودیم که مهمان آمد ---> خارج شده بودیم : ماضی استمراری

ب ) شاید علی در مسابقه برنده شده باشد ---> برنده شده باشد : ماضی نقلی

ج ) او پیوسته دعا می خواند---> دعا می خواند : ماضی التزامی

د ) پدر برای کودکش اسباب بازی خرید --->  خرید : ماضی ساده

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده