ویژگی های فعل

اهداف یادگیری :

-         آموختن فعل معلوم و مجهول

-         فراگرفتن نحوه ی مجهول کردن فعل

-         آشنایی با نحوه ی منفی کردن فعل

چکیده : در این طرح فعل معلوم و مجهول مورد بررسی قرار می گیرد و با چگونگی منفی کردن افعال آشنا می شویم.

فعل معلوم چیست ؟

فعل معلوم فعلی است که علاوه نیازمند مفعول بوده و با این رکن کامل می شود، به این جمله دقت کنید : علی سیب را خورد.

در این جمله فعل « خورد » یک فعل متعدی است یعنی نیازمند مفعول است که مفعول آن در این جمله « سیب » می باشد.

اکنون می خواهیم بدانیم فعل مجهول چیست ؟ فعل مجهول فعلی است که مفعولش تبدیل به یک نهاد برای آن شده است، مانند : آن سیب خورده شد.

واژه ی « سیب » در اصل یک مفعول برای فعل « خوردن » بوده که اکنون با مجهول شدن جمله، تبدیل به نهاد برای فعل مجهول شده است؛

پس :

روش مجهول کردن جمله ی معلوم

چنانچه بخواهیم جمله ای را مجهول کنیم از روش زیر استفاده می کنیم :

1)    نهاد را از جمله ی معلوم حذف می کنیم.

2)    مفعول را جانشین نهاد می کنیم .

3)    فعل جمله را به صفت مفعولی تبدیل می کنیم .

4)    از « شدن » فعلی متناسب با زمان فعل اصلی می سازیم و پس از فعل می آوریم .

5)    شناسه را مطابق با نهاد جدید می آوریم ؛ مانند :

مادر خانه را تمیز کرد ---> خانه تمیز شد

ناظم زنگ مدرسه را نواخت ---> زنگ مدرسه نواخته شد

معلم دانش آموزان را تشویق کرد ---> دانش آموزان تشویق شدند.

تمرین :

1)    مجهول کدام گزینه صحیح است ؟

الف) مادر کودک خود را نوازش کرد ---> مادر نوازش شد

ب ) مریم مشق هایش را می نویسد ---> مشق هایش را می نویسد

ج ) زهرا ظرف ها را شست ---> ظرف ها شسته شد

د ) او آب می نوشد---> او می نوشد

در جمله ی اول باید مادر حذف شده و کودک جانشین آن شود، در جمله ی دوم به جای فعل « می نویسد» باید فعل « نوشته می شود » آید و در جمله ی آخر باید « او » حذف شده و به جای فعل « می نوشد»، « نوشیده می شود » آید.

2)    در کدام جمله فعل گذرا به مفعول به کار رفته است؟

الف) احمد کتاب هایش را می خواند.

ب) کودک گریه می کند.

ج ) او با دوستش بازی می کند.

د) شیشه شکست.

3) در کدام گزینه همه ی فعل ها گذرا به مفعول هستند؟

الف) دوخت، افتتاح کردند، دید، رساندید

ب ) نوشت، سلام کرد، خریدند، خندید

ج) پرید، گذشت، رها کرد، گرفت

د) دوید، فروختند، خریدیم، صحبت کرد

در گزینه ی دوم فعل « سلام کرد» و « خندید» ناگذر است و در گزینه ی سوم فعل « پرید» و « گذشت» و « رها کرد» ناگذر هستند و در گزینه ی سوم فعل « دوید» و « صحبت کرد» ناگذر هستند.

نکته: در جمله ی مجهول شناسه از نظر شخص و شمار باید با نهاد جدید مطابقت کند

اکنون می خواهیم بدانیم چگونه فعل را منفی می کنیم:

برای منفی کردن فعل یک حرف « نـ » در ابتدای فعل آورده و آن را منفی می کنیم.

این حرف همیشه در ابتدای فعل اصلی می آید اما در فعل های آینده و مجهول قبل از فعل کمکی می آید، مانند : نخواهد خواند – خورده نشد.

چنانچه فعل با حرف « بـ » همراه باشد این حرف حذف شده و حرف « نـ» جانشین آن می شود، مانند : بگو ---> نگو/ بساز ¬ نساز

زمان های مستمر ( ملموس ) صورت منفی ندارند و برای منفی کردن آنها از معادل های غیر مستمر استفاده می شود، مانند :

زهرا دارد غذا می خورد( مضارع مستمر ) ---> زهرا غذا نمی خورد ( مضارع اخباری )

سعید داشت به مدرسه می رفت ( ماضی مستمر ) ---> سعید به مدرسه نمی رفت ( ماضی استمراری )

تمرین :

1 ) در کدام گزینه فعل به طور صحیح منفی شده است ؟

الف) علی دارد به مادرش کمک می کند---> علی ندارد به مادرش کمک می کند

ب ) او داشت با مدیر مدرسه صحبت می کرد---> او با مدیر مدرسه صحبت نمی کرد

ج ) من با او در رابطه با این موضوع مشورت خواهم کرد --->  من با او در رابطه با این موضوع مشورت خواهم نکرد

د ) او برای سرگرم کردن کودکش از اسباب بازی کمک می گیرد---> او برای سرگرم کردن کودکش از اسباب بازی کمک می نگیرد.

2 ) در کدام گزینه شکل صحیح افعال به کار رفته است ؟

الف ) نپوشیده است، می ننوشیده است، خواهند نرفت، شکسته نشد

ب) ننشست، نفهمیدند، نگفته شد، ندوید

ج ) همراهی نکرد، به پارک نرفت، نزد، خواهند ننوشت

د) سخن نخواهد گفت، زبان نمی گشاید، فریاد نزدند، نمی رود

تست:

در کدام گزینه فعل مجهول صحیح به کار رفته است؟

الف) او اتاقش را مرتب کرد ---> اتاقش مرتب شد

ب ) من نامه نوشتم ---> نامه نوشتم

ج) توپ افتاد ---> توپ افتاده شد

د) من گلها را بوییدم ---> من بوییدم

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده