اجزای گزاره و نقش های آن
اهداف یادگیری :
- آشنایی با نقش هریک از کلمات در گزاره
- نحوه ی انتخاب افعال مناسب برای نهادها
چکیده :
در این طرح دانش آموزان با اجزای گزاره و نقش هریک از آنان آشنا می شوند.با گزاره آشنا هستیم و می دانیم گزاره یک گروه اسمی است که پس از نهاد می آید و کامل کننده ی معنای آن است.
اکنون می خواهیم بدانیم تک تک کلمات موجود در این گروه اسمی چه نقشی را در جمله ایفا می کنند. به متن زیر دقت کنید :
صدای در حیاط آمد. بچه ها به هم نگاه کردند و خندیدند. هوا گرم بود و خنده های بچه ها فضای خانه را گرم تر می کرد. مادر در آشپزخانه سفره ی افطاری را آماده می کرد.
عطر خوش شله زرد در فضای خانه پپیچیده بود. در باز شد. پدر آمد و بچه ها به سوی پدر دویدند. پدر آنها را در آغوش گرفت و بوسید ...
صدا: نهاد
آمد: فعل
در: مضاف الیه
حیاط: مضاف الیه
در جمله ی مذکور « صدای در حیاط » گروه نهادی است که در اصل « صدا »، نهاد است و دو وابسته پذیرفته است . « در » وابسته ی « صدا » ست و « حیاط » وابسته ی « در » است و هر دو نقش مضاف الیه دارند.
بچه ها : نهاد
به هم : متمم قیدی
نگاه کردند: فعل
در این جمله « به هم » متمم قیدی است یعنی پیش از آن حرف اضافه ی « به » قرار گرفته است.
هوا: نهاد
گرم: مسند
بود: فعل
« گرم » مسند است یعنی گرما را به هوا نسبت داده ایم.
خنده ها: نهاد
بچه ها: مضاف الیه
فضا : مفعول
خانه : مضاف الیه
گرم تر : قید
می کرد: فعل
در این جمله « فضای خانه » یک گروه اسمی است که نقش مفعولی دارد زیرا پس از آن حرف « را » آمده است اما ما « فضا » را به عنوان مفعول گرفته و « خانه » را مضاف الیه ان در نظر می گیریم.
مادر : نهاد عطر : نهاد
در آشپزخانه: متمم قیدی خوش : صفت
سفره : مفعول شله زرد: مضاف الیه
افطاری : مضاف الیه در فضای خانه : متمم قیدی
آماده می کرد : فعل پیچیده بود : فعل
« خوش » وابسته ی نهاد است که صفت نام دارد.
در : نهاد دویدند : فعل
باز : مسند پدر : نهاد
شد: فعل آنها: مفعول
پدر : نهاد در آغوش : متمم قیدی
آمد : فعل گرفت : فعل
بچه ها : نهاد بوسید : عطف به فعل است
به سوی پدر : متمم قیدی
تمرین :
اکنون با یکدیگر مطالب آموخته شده را کاربردی می کنیم .
1) کدام گزینه صحیح است ؟
الف) هوا به آرامی سرد شد ---> به آرامی : صفت
ب ) کودکان خلاق کودکانی هستند که آرامش کافی دارند¬خلاق : صفت
ج) ما باید از کتاب هایمان به خوبی مواظبت کنیم ---> مواظبت : مفعول
د ) پروردگار جهان خالق همه ی زیبایی هاست ---> خالق : نهاد
در گزینه ی « الف »، « به آرامی » قید است نه صفت. در گزینه ی « ج » مواظبت کنیم به عنوان فعل در نظر گرفته می شود و در گزینه ی « د » خالق مسند است و « پروردگار» نهاد می باشد.
2 ) کدام گزینه خطا می باشد؟
الف) علی از مدرسه آمد ---> از مدرسه : مسند
ب ) برای رسیدن به عزت ملی باید خودکفا باشیم ---> باشیم : فعل
ج ) اگر بخواهی به اهدافت برسی باید برای تمام اوقاتت برنامه ریزی داشته باشی ---> اوقات : مضاف الیه
د ) دوستان خوب دوستانی هستند که در زمان سختی ها به هم کمک می کنند ---> خوب : صفت
در گزینه ی « الف» « از مدرسه » متمم قیدی است نه مسند.
3 ) در کدام گزینه نقش « توپ » درست بیان شده است ؟
الف ) بازیکنان تیم ملی توپ را به خوبی هدایت می کردند ---> توپ : مسند
ب ) همه ی کودکان دوست دارند با توپ بازی کنند ---> توپ : مفعول
ج ) توپ بازی بسیار هیجان انگیز است ---> توپ : مسند
د ) علاقه ی او به فوتبال باعث می شود توپ را دوست خود بداند ¬ توپ : مفعول
گاهی برخی از افعال هستند که هرچند جزو افعال اسنادی ( است ، بود، شد، گشت و گردید ) نیستند اما در معنای آن ها به کار می روند و لذا آنها نیز مسند پذیر می شوند مانند جملات زیر:
- آبیاری مداوم گل ها آن ها را باطراوت ( کرد / نمود / گردانید )
- همه او را فردی کوشا ( می دانند / می پندارند / می یابند )
- من زهرا را دوست خود ( می دانم / می خوانم / به شمار می آورم )
در جملات بالا « باطراوت »، « فردی کوشا » و « دوست » در محل مسند قرار گرفته اند و لذا جملات بالا در اصل چنین بوده اند:
- گل ها باطراوت ( شد/ گشت / گردید )
- او فردی کوشا ( است / بود )
- زهرا دوست ( است / شد / گشت / گردید )
پس می توان با دقت در معنای جمله به نوع فعل صحیح پی برد.
تست :
در کدام گزینه نقش کلمه مورد نظر درست بیان شده است ؟
الف ) آن ها که افق های دور دست را می بینند از موانع کوچک نمی هراسند ---> از موانع کوچک: مفعول
ب ) با من همراه شو تا به دور دست ها سفر کنیم --->همراه شو : مسند
ج ) کدام یک از دوستان حاضر است این کار را انجام دهد؟ ---> این کار: مفعول
د ) چند دقیقه ی دیگر بیشتر زمان نداری تا خود را به اتوبوس برسانی ---> به اتوبوس: مسند
گزینه ی « ج » پاسخ صحیح است.
مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده
