حرف و انواع آن (2)

این حروف به هشت گروه تقسیم می شوند که عبارتند از :

حروف نصب

حروف مصدری

حروف جزم

حروف شرط

حروف تحضیض

حروف مستقبل

حروف توقع

حرف ردع

دسته ی اول از این مجموعه حروف نصب می باشند :

" أَن ، إِذَن ، لَن ، کَی ، لِکَی "

این حروف وقتی قبل از فعل قرار می گیرند فعل را منصوب می سازند یعنی حرکت فتحه در آخر فعل ظاهر می شود.

دسته ی دوم حروف مصدری هستند که عبارتند از : " أن ، أنَّ ، کی ،ما ، لو "

این حروف با قرار گرفتن پیش از فعل ، موجب می شوند آن فعل تأویل به مصدر رود یعنی به جای این حرف و فعل پس از آن مصدر آن فعل قرار می گیرد .

حروف جزم که 5 تا هستند : " إِن ، لَم ، لَمّا ، لام أمر ، لا نهی "

کاربرد این حروف مجزوم ساختن افعال است یعنی به موجب این حروف حرکت ساکن در انتهای فعل می آید .

حروف شرط : " إِن ، لَو "

این حروف به دو فعل در جمله نیاز دارند اولی را به عنوان فعل شرط و دومی را به عنوان جواب شرط برای خود می گیرند.

حروف تحضیض که 5 تا هستند : " ألا ، أما ، هلا ، لولا ، لوما "

حروف مستقبل که عبارتند از : " سین ، سوف "

این حروف فعل مضارع را به فعل مستقبل ( آینده ) تبدیل می کنند .

حرف توقّع : " قَد "

این حرف هم بر فعل ماضی وارد می شود و هم بر فعل مضارع .

با آمدن بر سر فعل ماضی فعل را تبدیل به ماضی نقلی می کند و با آمدن بر سر فعل مضارع بیانگر آن خواهد بود که معنای آن فعل استمرار ندارد بلکه گاهی اوقات به وقوع می پیوندد .

حرف ردع : " کلّا "

که این حرف برای نفی و انکار به کار می رود .

اکنون به کاربرد این حروف در آیات شریفه ی زیر دقت کنید :

أَلَم تَرَ أَنَّ اللّهَ خَلَقَ السَّمواتِ و الأَرضَ بالحَقِّ إِن یَشَأ یُذهِبکُم وَ یَأتِ بِخَلقٍ جدید ( ابراهیم – 19 )

آیا ندیدی خداوند آسمان ها و زمین را به حق آفریده است ؟ اگر بخواهد شما را می برد و خلق تازه ای می آورد .

لَم : حرف جزم

إنّ : حرف شرط

یَشَأ : فعل شرط و مجزوم

یُذهِب : جواب شرط و مجزوم

کَی نُسَبِّحَکَ کثیراً ( ط – 33 )

تا تو را بسیار تسبیح گوییم .

کَی : حرف ناصبه

و لَو فَتَحنا علیهم باباً مِنَ السَّماءِ فَظَلّوا فیه یَعرُجون ( حجر – 14 )

و اگر دری از آسمان به روی آنان می گشودیم آن ها پیوسته در آن بالا می رفتند .

لو : حرف شرط

و قالَ رَجُلٌ مُؤمِنٌ مِن آل فِرعَونَ یَکتُمُ ایمانَه اَتَقتُلُونَ رَجُلاً أَن یقولَ رَبِّیَ اللّهُ وَ قَد جاءَ کُم بالبَیِّناتِ مِن رَبِّکُم ( غافر – 28 )

و مرد مؤمنی از فرعونیان که ایمان خود را پنهان می داشت گفت : " آیا می خواهید مردی را به قتل برسانید به خاطر این که می گوید : پروردگار من اللّه است در حالیکه دلایل روشنی از سوی پروردگارتان برای شما آورده است ؟

أَن : حرف ناصبه

قد : حرف توقّع که در اینجا بر سر فعل ماضی آمده است .

و قالو لَولا نُزِّلَ هَذا القرآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ القَریتَینِ عظیم  ( زخرف – 31 )

و گفتند : چرا این قرآن بر مرد بزرگ ( و ثروتمندی ) از این دو شهر ( مکه و طائف ) نازل نشده است ؟

لولا : حرف تحضیض

وَ إِنَّه لَذِکرٌ لَکَ وَ لِقَومِکَ وَ سَوفَ تٌسئَلون ( زخرف – 44 )

و این مایه ی یادآوری ( و عظمت ) تو و قوم توست و به زودی ( از رفتارتان با این نعمت ) سؤال خواهید شد .

قالَ أَلَم أَقُل إِنَّکَ لَن تَستَطیعَ مَعِیَ صَبراً ( کهف – 72 )

گفت : " آیا نگفتم تو هرگز نمی توانی با من شکیبایی کنی ؟ "

لَم : حرف جزم

لَن : حرف ناصبه

قالَ فَإِنِ اتَّبَعتَنی فَلا تَسأَلنی عَن شَی ءٍ حَتّی اُحدِثَ لَکَ مَنهُ ذِکراً

( کهف  - 70 )

( خضر ) گفت : پس اگر می خواهی به دنبال من بیایی از من چیزی نپرس تا خودم ( به موقع ) راز آن را برای تو باز گو کنم .

إن : حرف جزم

لا: حرف نهی

کلّا سوف تعلمون ، ثمّ کلّا سوفَ تعلمَون ( تکاثر – 3 و 4 )

کلا : حرف ردع

سوف : حرف مستقبل

قَد مَکَرَ الّذینَ مِن قَبلِهِم فَأَتی اللّهُ بُنیانَهم مِنَ القواعِدِ فَخَرَّ علیهم السَّقفُ مِن فَوقِهِمِ ( نحل – 26 )

کسانی که قبل از ایشان بودند نیز مکر و توطئه کردند ولی خداوند

( شالوده ی ) زندگی آن ها را از اساس ویران کرد و سقف را از بالای سرشان بر آن ها فرو ریخت .

قد : حرف توقع

أَم حَسِبتُم أَن تُترَکوا وَ لَمّا یَعلَم اللّهُ الَّذینَ جاهَدوا مِنکُم وَ لَم یَتَّخِذوا مِن دونِ اللّهِ و لا رَسولِه و لا المُؤمِنینَ وَ لیجَةً ( توبه – 16 )

آیا چنین پنداشتید که ( به حال خود ) رها می شوید در حالیکه خداوند هنوز کسانی را که از شما جهاد کردند و غیر از خدا و پیامبرش و مؤمنان را محرم اسرار خویش انتخاب ننمودند ( از دیگران ) مشخص نساخته است ؟

أن : حرف ناصبه

لمّا : حرف جزم

لَم : حرف جزم

وَ قالوا لَولا یَأتینا بِآیَةٍ مِن رَبِّه أَوَلَم تَأتِهِم بَیِّنَةٌ ما فی الصُُحُفِ الأولی ( طه – 133 )

( و گروهی از آن ها ) گفتند : " چرا ( پیامبر ) نشانه ای از سوی پروردگارش برای ما نمی آورد ؟ ( بگو : ) آیا خبرهای روشنی که در کتاب های آسمانی پیشین بوده برای آن ها نیامد ؟

لولا : حرف تحضیض

لَم : حرف جزم 598

و عاداً وَ ثَمودَ و قَد تَبَیَّنَ لَکُم مِن مَساکِنِهِم وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیطانُ أَعمالَهُم ( عنکبوت – 38 )

قوم عاد و ثمود را نیز ( به سبب اعمالشان هلاک کردیم ) و خانه های ( ویران شده ) آنان برای شما آشکار است ، شیطان اعمالشان را برای آنان آراسته بود .

قد : حرف توقّع

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: یگانه داودی