گسل و تعاریف مربوط به آن
مقدمه:
پروسه تغیر شکل، ریخت ها و ترکیب های مختلفی از سنگ ها را در مقیاس های متفاوت ایجاد می کند. در یک سمت کوه های عظیم کره زمین قرار دارند و در سوی دیگر تنش های موضعی باعث ایجاد ترک های بسیار ریز در سنگ کف میگردد. از تمام این پدیده ها تحت عنوان "ساختارهای سنگی" یاد میشود.
زمانی که یک مطالعه در منطقه انجام می پذیرد، زمین شناس ساختار غالب را تشخیص و توصیف می نماید. یک ساختار معمولا آنقدر عظیم است که فقط قسمت بسیار کوچکی از آن توسط یک بیننده، قابل مشاهده است. اغلب موارد، بیشتر سنگ کف توسط نباتات و یا رسوبات اخیر پنهان شده است. در نتیجه تهیه ساختار زمین شناسی باید بر اساس رخ نمودهای بسیار محدود که شامل مکان هایی است که کف سنگی در سطح زمین نمایان می باشد، انجام پذیرد. برخلاف تمام این مشکلات، برخی تکنیک های ترسیم زمین شناسان را قادر به شناخت ساختارهای کنونی می سازد. در سال های اخیر، این مسیر با کمک عکس برداری هوایی، تصویربرداری ماهوارهای و توسعه سیستم مکانیابی جهانی (GPS) هموارتر گردیده است. علاوه بر این تهیه پروفیل زمین با روش انعکاس لرزهای و نیز حفر گمانه ها، در مورد ترکیب و ساختار سنگهای در عمق داده های زیادی را فراهم می نماید.
در مکان هایی که سنگ های رسوبی موجود می باشند، تهیه ساختار سنگ ها ساده تر می گردد چرا که لایه های رسوبی معمولا بصورت افقی تشکیل می شوند. در صورتی که لایه ها بصورت افقی باقی مانده باشد، نشان میدهد منطقه احتمالا تحت تنش و تغییر شکل نیست. ولی اگر لایه ها خمیده، مایل، یا شکسته شده باشند، نشان دهنده تغییر شکل پس از رسوبگذاری است.
گسل ها
گسل ها شکستگی هایی در پوسته زمین هستند که در طول آن ها تغییر شکل های قابل توجهی ایجاد شده است. گاهی اوقات گسل های کوچک در ترانشه های جاده، جائی که لایه های رسوبی چند متر جابجا شده اند، قابل تشخیص هستند. گسل هایی در این مقیاس و اندازه معمولا بصورت تک گسیختگی جدا اتفاق می افتد. در مقابل گسل های بزرگ، شامل چندین صفحه گسل درگیر می باشند. این منطقه های گسله، می توانند چندین کیلومتر پهنا داشته باشند و معمولا از روی عکس های هوایی راحتتر قابل تشخیص هستند تا سطح زمین.
در واقع حضور گسل در یک منطقه نشان می دهد که در یک زمان گذشته، در طول آن جابجایی رخ داده است. این جابجاییها می توانسته یا بصورت جابجائی آرام باشد که هیچ گونه لرزشی در زمین ایجاد نمی کند و یا اینکه بصورت ناگهانی اتفاق بیفتد که جابجایی های ناگهانی در طول گسل ها عامل ایجاد اغلب زلزله ها می باشد. بیشتر گسل ها غیر فعال هستند، و باقیماندهای از تغییر شکل های گذشته می باشند. در امتداد گسل های فعال، حین جابجائی فرسایشی دو قطعه پوسته ای در کنار هم، سنگ ها شکسته و فشرده می شوند. در سطح صفحات گسلی، سنگ ها بشدت صیقلی و شیاردار می شوند. این سطوح صیقلی و شیاردار به زمین شناسان در شناخت جهت آخرین جابجایی ایجادشده در طول گسل کمک می کند. که زمین شناسان بر اساس جهت حرکت گسل ها، آن ها را به انواع مختلفی تقسیم بندی می کنند که در قسمت انواع گسل ها به این تقسیم بندی می پردازیم.
مشخصات گسل ها
برای تعریف گسل ها، از مشخصات هندسی آن ها، یعنی موقعیت قرارگیری آن ها در یک فضای سه بعدی، استفاده می شود که عمده ترین این مشخصات هندسی راستا و شیب می باشند. شناخت این پارامترها در سطح، زمین شناسان را قادر می سازد تا ساختار سنگ ها و گسل ها را در زیر زمین و قسمت های دور از دیدشان، پیشبینی نمایند.
راستا: جهت و راستای خط تلاقی صفحه گسل با افق تحت عنوان راستا شناخته می شود. راستا معمولا بصورت زاویه ای با شمال مشخص می گردد. برای مثال عبارت N20E نشان می دهد که راستای گسل 20 درجه به سمت شرق نسبت به جهت شمال متمایل است.
شیب: عبارتست از شیب سطح یک توده سنگی یا صفحه گسل، نسبت به صفحه افق. شیب شامل زاویه انحراف و نیز جهت آن می باشد. جهت متصور شدن شیب یک گسل، به خاطر سپاری این نکته است که آب همیشه در صفحه موازی با شیب گسل به سمت پایین جاری خواهد شد.
 |
شکل: نمایش خط راستا و شیب و نیز جهت شیب |
 |
شکل: نمایش خط راستا و شیب و نیز جهت شیب |
برای نمایش گسل ها روی نقشه های زمین شناسی، بدین ترتیب عمل می شود که با یک خط راستای گسل را نشان می دهند و با یک خط کوتاهتر و عمود بر خط قبلی، جهت شیب را مشخص کرده و درجه شیب را در کنار آن می نویسند.
منبع : پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور
مرکز یادگیری سایت تبیان - گردآوری و تنظیم: نوربخش
